Üriner inkontinans da dediğimiz idrar kaçırma kişinin isteği dışında idrar torbası dediğimiz mesaneden idrarın dışarıya akmasıdır. İdrarın mesanede depolanması ve kişinin istediği anda boşaltılması için sağlıklı bir beyin, omurilik, mesane, idrar yolu ve hudut sisteminin olması ve bunların koordineli çalışması gerekir. Bu uyumun bozulması idrar kaçırma ile sonuçlanabilir.
İdrar kaçırma sıklığı bayan ve erkek cins de farklıdır. Erişkinde görülen idrar kaçırmaların büyük bir çoğunluğu bayanlara aittir. Birden fazla olağan doğum yapmış, menapoza girmiş bayanların %75-80’inde görülebilen bir hastalıktır. İdrar kaçırma hafif formdan kişinin günlük ömrünü etkileyebilecek şiddetli formlarda olabilir. Çocuklarda gece idrar kaçırma ise beş yaşına gelmiş çocukların %10-15 inde görülür.
Erkeklerin anatomik yapısı idrarı tutmak için daha elverişlidir. Ayrıyeten erkeklerde doğum ve menapoz üzere doğal olayların olmaması ve idrar yollarının bayanlara nazaran daha uzun olması, bir de idrar torbasının önünde idrara direnç oluşturacak prostat üzere bir organın olması sebebiyle idrar kaçırma daha az olur. Erkeklerde idrar kaçırma şeker hastalığının ileri safhasında, tedavi olmamış güzel huylu prostat büyümesinin dekompanze safhasında, prostat kanseri ameliyatından sonra kalıcı yahut süreksiz idrar kaçırma olabilir. Ayrıyeten âlâ huylu prostat büyümesinin gerek açık gerek kapalı ameliyatında idrarı tutan düzenek ziyan görürse bu durumda da idrar kaçırma görülür.
Aslında toplumun idrar kaçırma olarak bildiği tek bir hastalığın içerisinde birçok hastalık vardır. Bu hastalıkların ortak özellikleri kişinin idrarını kaçırmasıdır. Lakin idrar kaçırmanın bayanda, erkekte ve çocukta olmak üzere birçok tipi vardır. Bu hastalardaki idrar kaçırmanın düzeneği birbirinden çok farklı olduğu üzere tedavisi de birbirinden çok farklıdır. Çocukların gece idrar kaçırması, gebelikte idrar kaçırma, gülerken idrar kaçırma, prostat kanseri ameliyatından sonra idrar kaçırma, tedavi olmamış prostatı olan hastalarda mesanenin bozulmasına bağlı idrar kaçırma, menapoza girmiş ve çok doğum yapmış bayanlardaki idrar kaçırma da toplumda daima birebir hastalık olarak zannedilir.
İdrar Kaçırma Tipleri:
- Stres tipi idrar inkontinansı
- Urge tipi idrar inkontinansı
- Mikst tip idrar inkontinansı
- Overflov (dolup taşma) inkontinansı
- Ameliyatta sfinkterin hasar görmesine bağlı inkontinans
- Fistüllerden gelişen inkontinans
- Nokturnal Enürezis : çocuklarda geceleri idrar kaçırma
İdrar kaçırma hayatı tehdit eden organlara ziyan veren bir hastalık değildir. Lakin insanın sosyal yaşantısını bozan, özgüvenini kaybettiren, toplum içerisine girmesini engelleyen, depresyona sokan, suçluluk duygusu, içine kapanma, yaptığı işin muvaffakiyetinde düşüş gösteren bir hastalıktır. Misafirliğe gitmek, sinema yahut tiyatroya gitmek hatta dışarıya çıkmak, insanlara yaklaşmak neredeyse imkansız hale gelir.
İdrar kaçırmada bayan olmak başlı başına bir risk faktörüdür. Bununla birlikte gebelik, çok ve güç doğumlar yapmak, menapoz, rahim ve yumurtalık ameliyatı olmak, obez olmak, erkeklerde prostat ameliyatlarında idrarı tutan sistemin ameliyat esnasında ziyan görmesi, prostat hastalığı olduğu halde uzun yıllar ameliyat olmadan yaşamak, yüksekten düşme, trafik kazası, bel bölgesinde gelişen travmalar, küçükken altına kaçırma şikayeti olan anne ve babanın çocukları olmak, travma trafik kazası yahut çeşitli ameliyatların komplikasyonu olarak olağan yoldan değil de mesaneden dışarıya açılan farklı bir yol (fistül) oluştuğu durumlar.
Stres tipi idrar kaçırma:
Legen kemiklerinin ortasında kalan organları hamak formunda tutan pelvik taban kaslarının gevşemesine bağlı gelişen idrar kaçırmadır. Pelvik taban kaslarının gevşemesi mesane ve idrar yolu ortasındaki açının büyümesine bu da idrar torbası önündeki direncin azalmasına sebep olur. Bu durumda mesane içerisindeki basıncı artıran sebepler idrar kaçırmaya sebep olurlar. Bu gevşeme genelde bayanlarda görülen bir durumdur. Bayanlarda güç doğumlar, gebelik, menapoz yaşın ilerlemesi, rahim ve yumurtalık ameliyatlarından sonra görülen idrar kaçırma tipidir. Bu idrar kaçırma tipinde öksürme, hapşırma, gülme ile idrar kaçırılır daha ileri hallerde oturup kalkma ile bile idrar kaçırılır. Hastalığın ilerlediği durumlarda da idrar devamlı kaçar ve hasta daima alt bezi kullanmak durumunda kalır. Gerilim tipi idrar kaçırma mesanenin vajinaya gerçek sarkma gösterdiği sistosel ile de bir arada bulunabilir.
Urge tipi idrar kaçırma:
Bu tip idrar kaçırmada acil idrar yapma gereksinimi meydana gelir ve hasta o kademede idrarını kaçırır. Tuvalete yetişemez. Bu idrar kaçırma daha çok mesane mukozasının tahriş olduğu durumlarda ortaya çıkar. Bunlar sistit, mesane taşı, mesane tümörü üzere mesanede kronik irritasyon yapan sebeplere sekonder olarak meydana gelir.
Mikst tip idrar kaçırma:
Biraz evvel anlatılan gerilim tipi ve urge tipi idrar kaçırmasının birlikte bulunduğu durumlara verilen isimdir.
Overflov yahut dolup taşma inkontinansı:
Bu hastalık daha çok prostat ameliyatı muhtaçlığı olup da uzun yıllar ameliyat olmayan ve prostatı nedeniyle yıllarca güç idrar yapan erkek hastalar görülen bir durumdur. Yıllarca güç idrar yapan hasta bir mühlet sonra idrar kaçırmaya başlar. Bu idrar kaçırma mesanenin işlevlerinin bozulduğunun bir göstergesidir. Prostata karşı tedbir alan ve kas kütlesini artırarak prostatı yenip idrarı çıkarabilen mesane kasları bir mühlet sonra yorulur ve kendini bırakır. Bu safha dekompanse safha olarak bilinir. Bu hastalarda mesane hiç boşalmaz büsbütün idrarla doludur. Mesanenin kasılıp gevşeme işlevi bozulmuştur. Böbreklerden idrar geldikçe gelen ölçü kadar hasta idrar kaçırır. Genelde ameliyattan korkan hastalar bu etapta yani idrar kaçırma başladığı vakit gelirler. Lakin bu etaptan sonra hasta artık ameliyat bahtını yitirmiştir. Zira prostat alındığı vakit mesane artık kasılıp gevşeme işlevini yitirdiği için hasta daha çok idrar kaçırır.
Ameliyatlara bağlı (postprostatektomik) idrar kaçırma:
Prostat ameliyatlarından sonra idrarı tutan düzenek olan sfinkter hasarlanırsa idrar kaçırmaya sebep olur. İdrar kaçırmanın derecesi ve kalıcı olup olmadığı sfinkterin parsiyel yada total hasarlanıp hasarlanmadığına bağlıdır. Prostat kanseri ameliyatlarında da kanser dokusunun idrarı tutan sisteme kadar ulaştığı durumlarda hasta ameliyattan bir müddet sonra idrar kaçırabilir. Bu idrar kaçırmanın da kalıcı olup olmadığı hasarlanmanın derecesi ile hakikat orantılıdır.
Fistüllerden idrar kaçırma:
Fistül, idrar torbasından yahut böbreklerden doğal olan yolların dışında cilde kadar sonradan oluşan yollardan idrar kaçırmadır. İdrarı tutan düzenek olmadığından bu tip idrar kaçırma devamlıdır. Genelde ameliyatların komplikasyonları yahut trafik kazası yaralanma üzere durumlarda ortaya çıkar.
Çocuklarda görülen gece idrar kaçırmaları:
Nokturnal enürezis de dediğimiz çocukların gece idrar kaçırmaları erişkinlerin idrar kaçırmalarından büsbütün farklıdır. Bu çocukların anne ya da babalarında da küçükken gece altına yapma şikayetleri aşikâr bir yaşa kadar genelde olmuştur. Bu çocuklar tedavi edilseler de edilmeseler de muhakkak bir yaşa geldiklerinde gece idrar kaçırmaları durur. Mesanenin hudutlarının geç olgunlaşmalarına ve vazopressin denen beyinden salınan hormonun bu hastalarda geceleri daha az salgılanmasından kaynaklanmaktadır. Genelde erkek çocuklarda görülür. Bu çocuklarda genelde yapılan tetkiklerde yüzde doksan oranında rastgele bir anormallik tespit edilemez. Lakin bu gelen çocuk hastalarda tetkik yapılmaması gerektiği manasına gelmez. Çocuk birinci getirildiğinde doğumsal ya da sonradan rastgele bir anormallik olup olmadığını görmek için bir seferliğe mahsus olmak üzere üriner sistem us, kan ve idrar tetkikleri yapılmalıdır. Bunların olağan olduğu görüldükten sonra tedaviye başlanmalıdır. Tedavide beyinden gece az salgılanan hormon dışarıdan verilir ve/veya idrar torbasının kapasitesini artırıcı ilaçlar verilir. İlaçları kullandığı sürece geceleri altını ıslatması durur. Bu çocuklarda akşamları sıvı kısıtlaması, idrar yapmanın yine öğretilmesi tedavinin bir modülü olabilir.
Bu çocukların ruhsal sıkıntılı olduğu toplumdaki yanlış bir inanıştır. Aile altını ıslatan çocukların ilgi çekmek için taammüden yaptığını, bilerek yaptığını zannedebilir. Bu çocuklar ruhsal problemli çocuklar değillerdir. Ebeveyinleri tarafından cezalandırılmaları gerçek değildir. Bu onlarda olumlu tesir yapmadığı üzere daha çok içlerine kapanmalarına özgüven kaybına, derslerinde başarısızlığa kadar giden problemlere neden olabilir. Ruhsal meseleler gece idrar kaçırmaya neden olmaz, lakin gece idrar kaçırması olan çocuklar bu halde cezalandırılmalara maruz kalırlarsa ruhsal yapıları bozulabilir.
Gece altına idrar kaçıran çocuklara verilen ilaç tedavilerinin kısırlığa yol açtığı toplumdaki yanlış inanışlardan biridir. Verdiğimiz tedavilerle kısırlık ortasında hiçbir ilgi yoktur. Bu yanlış inanıştan ötürü çocuk genelde doktora tedavi için getirilmez, bu durum çocuğun psikolojisinin de bozulmasına sebep olur.
Sünnet olunca idrar kaçırmanın durması, birinci adet olunca idrar kaçırmanın durması, askere gidince idrar kaçırmanın durması halk ortasındaki başka yanlış inanışlardan bazılarıdır.
Alarm tedavisi gece yatağa bağlanan bir aygıttır. Çocuk altına kaçırıp yatak ıslanınca devre tamamlanır ve aygıt ötmeye başlar ve çocuk bu sayede uyandırılır. Bu tedavi konusunda farklı görüşler olsa da pek tercih edilmeyen bir tedavidir. Zira çocuk yatarken daima uyandırılacağım korkusu ile yatmaktadır bu da bir mühlet sonra uykuda kaygı ve ruhsal problemlere sebep olmaktadır. Lakin tedavi alternatifleri içerisinde düşünülebilir.
Bayanlarda idrar kaçırma için yapılan muayene:
Her hastalıkta olduğu üzere muayeneye sorgulama ile başlanır. Bu sorgulama çok değerlidir. Zira bu yalnızca bu sorgulama ile idrar kaçırmanın tipi belirlenebilir. Tetkik olarak İdrar analizi, idrar kültürü, böbrek işlev testleri, üriner sistem ultrasonografisi, jinekolojik muayene yapılır. Sorunun tam anlaşılamadığı durumlarda daha karmaşık tetkikler yapılır. Bunlar alt üriner sistem dediğimiz mesane ve üretranın işlevlerini ölçmeye yarayan tetkiklerdir. Bunlara ürodinamik tetkikler diyoruz. Ürodinamik tetkikler içerisinde bir den fazla tetkik vardır. Bunlar üroflovmetri, sistometri, üretral basınç profili, sfinkter EMG testi, basınç akım çalışmaları ve videoürodinamik tetkiklerdir. Üroflovmetri haricindeki bu tetkikler sıkıntı, karmaşık ve invaziv tetkiklerdir. Bu yüzden her hastaya yapılmaz. Teşhis konulamayan hastalara yapılır.
Mesane (işeme) günlüğü:
İşeme günlüğü hastanın iki gün boyunca yaptığı idrar sayısı, çıkardığı idrar ölçüsü, içtiği sıvı ölçüsü ve kaçırılan idrar ölçümüdür. Tedaviden 3 hafta sonra iki günlük olan bu işeme günlüğü tekrarlanır ve tedavinin başarısı ölçülür. Bu bize hastanın söylediği subjektif bilgileri objektif hale getirilmesini sağlar. Zira idrar sayısı ve idrar ölçüsü şahıslara nazaran farklı kıymetlendirilebilir. Günde beş sefer idrar yapan bir hastaya nazaran bu sayı az, diğer bir hastaya nazaran fazla algılanabilir.
Bayanlarda idrar kaçırma tedavisi:
Tedavi idrar kaçırmanın tipine nazaran yapılır. Gerilim tipi idrar kaçırmanın tedavisi cerrahidir, urge tipi idrar kaçırmanın tedavisi medikal tedavidir. Mikst tipte olan idrar kaçırmanın tedavisi ise hangi tipe ilişkin semptomlar daha ağrı basıyorsa o tedavi yapılır. Tedavi kombine de yapılabilir.
Cerrahi tedavi:
Cerrahi tedavi gerilim tipi idrar kaçırması olanlara yapılan bir tedavidir. Bu tedavide mesane boynunu asarak idrar torbasının çıkışındaki direnç artırılır ve idrar kaçırma bu halde durdurulur. Evvelce açık ameliyatla yapılan cerrahi artık vajen içerisinden kapalı yolla yapılır. Ve hasta birebir gün meskenine gönderilir.
Erkeklerde idrar kaçırma tedavisi:
Bu hastaların tedavisinde idrarı tutan düzenekteki bozulmanın derecesine bağladır. Ameliyatta idrarı tutan sistem olan sfinkter büsbütün hasarlanmışsa bu hastalara ameliyatla artifisiyel üriner sfinkter dediğimiz bir protez yerleştirilir. Lakin parsiyel bir hasarlanma olmuş ise mesane içerisindeki basıncı azaltan ve mesane kapasitesini artıran ilaçlar kullanılır. Bununla birlikte bu hastalara male sling dediğimiz bayanlara uygulanan askı ameliyatları da yapılabilir. Lakin muvaffakiyet sağlanması için sfinkter düzeneğinin büsbütün hasarlanmamış olması gereklidir
Fistüllerden kaynaklanan idrar kaçırma tedavisi:
Fistüllere bağlı idrar kaçırmalarının ilaçla tedavisi yoktur. Cerrahi olarak fistül traktının çıkarılması ve ondan sonra fistülün kapatılması gereklidir. Fistül cerrahisi zordur. Fistül traktını çıkarmadan bu fistülü cerrahi suturlarla kapatmaya çalışmak ameliyatın başarısızlıkla sonuçlanmasına sebep olur.
Kegel Antrenmanı: Tekrar idrar tutmayı geliştiren idman:
İleride idrar kaçırmamaları için yahut idrar kaçıran bayanların idrar kaçırmalarının durması için uygulanan bir idmandır. Bu idmanda idrar yaparken idrar tam boşalmadan durdurmak için kastığımız kaslar pelvik taban kaslarıdır. İşte bu kasların kasılıp gevşetilmesine kegel idmanı diyoruz. Bu kasılıp gevşemeler pelvik tabanı güçlendirip idrarı tutmasını sağlamaktadır.
İdrar yolunun çapını küçülten sentetik dolgu unsurları ile tedavi:
Sentetik bu dolgu unsurları idrar yolu etrafına yapılarak idrar yolunun çapı daraltılır ve idrar torbasının önündeki çıkış direnci artırılır. Lakin bu tedavide de idrarı tutan sfinkter düzeneğinin tam olarak hasarlanmamış olması gerekir. Parsiyel hasarlanmış sfinkterlerde bu tedavi yararlı olur.
Botoks tedavisi:
Botoks aslında bir zehirdir, dünyadaki en kuvvetli zehirlerden biridir. Tesir düzeneği kasların kasılmalarını durdurarak olur. Bu tedavi çok kasılmaya bağlı mesane kapasitesinin işlevsel olarak düştüğü mesane içi basıncın çok arttığı ve sonuçta idrar kaçırmanın geliştiği spastik mesane hastalığında uygulanır. Fakat tesiri 6 ila 8 ay ortasındadır. Bu müddet içerisinde botoksun tesiri yok olur. Bu yüzden tedaviden yarar gören hastalarda periyodik olarak 6 ila 8 ayda bir yapılması gereken bir tedavidir.
Sakral hududu uyarıcı aygıtların ameliyatla bedene yerleştirilmesi:
Yeterli pelvik taban kas gücüne sahip olmayan hastalarda; direkt sakral hudut köklerinin elektriksel olarak uyarılması ve pelvik taban kaslarının çalıştırılması fikriyle geliştirilmiştir. Fakat iki evreli cerrahi süreç gerektirir. Son yıllarda sakral nöromodülasyon; pelvis bölgesi ağrılarında, dışkı ve idrar tutamama, idrar yapmakta ve dışkılamadaki işlevsel boşaltma meselelerinde bir tedavi seçeneği olarak gösterilmektedir.
Alternatif tedavilerin yahut bitki tedavileri:
Alternatif, bitkisel ve doğal tedavi ismi altında satılan hususların bu hastalıkta tedavi kıymeti ve yeri yoktur. Vakit ve para kaybından öbür bir şey olmadığı üzere kişinin sıhhatini da bozabileceği unutulmamalıdır.
Sonuç:
İdrar kaçırma fazla ve sıkıntı doğum yapmış, menapoza girmiş yaşı ilerlemiş bayanlarda doğal bir süreç değildir. Utanılacak bir durum da değildir. Tedavisi olan bir hastalıktır. Hastalıkları ilerlemeden ve toplumsal hayattan kopmadan tedavi için uzmana gelmeleri gerekir.
Bayanların genç yaşlardan itibaren kegel antrenmanını öğrenmeleri ve bu antrenmanı ömür uzunluğu devamlı yapmayı alışkanlık haline getirmelerini ileride gelişebilecek idrar kaçırmalarını önler.
Gece altını ıslatan çocukların anne ve babaları çocuklarına nasıl davranacakları konusunda üroloji uzmanından yardım almalıdırlar. Bu çocuklar ruhsal problemli olmadıkları üzere isteyerek altını ıslatmazlar. Bu durum mesane hudutlarının ve bedendeki kimi hormonal durumların geç olgunlaşması olarak düşünülmelidir. Olgunlaşma sürece tamamlandığında gece altını ıslatma büsbütün düzelecektir. Lakin bu mühlet içerisinde çocuğa agresif yaklaşımlar onu cezalandırmaya çalışmalar çocuğunuzun psikolojisinin kalıcı olarak bozulmasına sebep olabilir. Olgunlaşma süreci tamamlanıncaya kadar ilaçla gece altını ıslatmanın önüne geçilebilir.