Böbrek taşlarının ne olduklarını anlamak için öncelikle idrar yollarından bahsetmek gerekir. İdrar yolları böbrekler, üreterler, mesane ve dış idrar kanalından oluşur.
Böbrekler kandaki artık hususları ve fazla suyu süzerek idrar oluşturur. Böbrekler ayrıyeten kandaki tuz ve öbür unsurların aşikâr bir istikrarda olmasını sağlarlar.
Üreter denilen boruya benzeyen organlar idrarı böbreklerden karnımızın alt kısmındaki mesane isimli keseye getirirler. Mesane doldukça bir balon üzere genişleyebilen ve idrarı depolayan bir organdır. Kasıldığında idrar üretra denilen dış idrar kanalından dışarıya atılır.
Börek taşları her yaş kümesinde görülebilen bir sorundur. Çoklukla orta yaş kümesi, 20 – 40 yaş kümesinde sıklıkla görmemize karşın 1 yaşın altındaki bebeklerde görebildiğimiz üzere çok yaşlı hastalarda da görebiliriz. Taşlar, idrar yolunun rastgele bir noktasında karşımıza gelebilir.
Vücudun bedendeki artık hususları bedenden uzaklaştırırken, idrarın oluşumu sırasında içine karışan kimi katı hususlar, kristal halinde böbrekten atıldıktan sonra idrar yolunun içerisine çökebilir. Bunları birinci anda kum halinde görebiliriz ve bunlar çok erken periyot oluşumlarıdır.
Erken periyotta dökülmeyen kumlar taşa dönüşür
Erken periyot oluşumu olarak nitelenen bu kumlar şayet bedenden belirli bir vakit içerisinde uzaklaştırılamazsa gitgide çökmeye başlar ve taş haline gelir. Bu taşı böbreğin içinde çökmüş halde de bulabiliriz böbrek taşları halinde.
Taşların bazen böbrekten çıkıp mesaneye inen kanal içerisinde sıkıştığını görürüz ki, bu nedenle hastalar çok şiddetli ağrılarla karşımıza gelebilir. Taşlar üreter dediğimiz bu kanal içerisinde takılmış ya da şimdi küçükken kanaldan geçmiş lakin mesane içine düştükten sonra mesane içinde büyümüş mesane taşları olabilir.
Kimi vakit da mesane taşı bedenden atılırken, üretra dediğimiz, mesaneden sonraki idrar yolunun çıkış deliğinde, dış yol içinde sıkışıp hastanın idrar yapmasını engelleyecek halde tıkamış olarak da görülebilir. Sonuç olarak taşlar idrar yolunun rastgele bir yerinde oluşabilir.
Böbrek taşı oluşumu erkeklerde 2-3 misli daha fazla görülür. Birtakım taş çeşitleri de yalnızca bayanlarda görülmesine karşın genel olarak böbrek taşı erkeklerde çok daha sık görülen rahatsızlıklardandır.
BÖBREK TAŞLARININ TİPLERİ NELERDİR ?
Böbrek taşları değişik hallerde olabilir.Tek bir husustan oluşacağı üzere çeşitli tuzlardan yahut bunların birleşmesinden de oluşabilir. Sıklıkla gördüğümüz taş tipi kalsiyum oksalat taşlarıdır. Bu, yaklaşık % 65 civarında oluşturabilir. Bunun dışında kalsiyum fosfat taşları vardır. Kalsiyumlu taşlar tüm taşların yaklaşık % 75 ini oluşturur. Magnezyum amonyum fosfattan oluşan enfeksiyon taşkarı, Ürik asit taşları, daha ender görülen sistin taşı öteki sık görülen taş çeşitlerindendir. Taşlar ortasında en sık görülen kalsiyum oksalat taşlarıdır.
BÖBREK TAŞIMIZ OLDUĞUNU NASIL ANLARIZ NE CİNS BULGULAR VERİR ?
Böbrek taşı olan hastalar idrar yollarında taşı olan hastalar sıklıkla ağrıyla karşımıza gelir. Hattâ bu ağrı bazen çok şiddetli olabilir. Bu ağrı doğum sancısından bile makûs olduğu söylenen bir ağrıdır.
Hangi durumlarda bu ağrı olur? Böbrekten çıkıp kanala düşmüş olan bir taş o düşme mühleti içerisinde tıkanıklık yarattığı için çok şiddetli ağrı sebebi olabilir. Ağrı kasıklara erkeklerde yumurtalara yayılabilir. Şiddetli ağrıyla birlikte bulantı ve kusma da görülebilir. Lakin birtakım durumlarda böbreğin tamamı taş dolu olabilir lakin hastada hiçbir ağrı olmayabilir. Münasebetiyle taşın büyüklüğünün ağrıyla hiçbir ilgisi yoktur.
Ağrım varsa taş var ya da ağrım geçti demek ki taşım ortadan kayboldu demek ki düşürdüm üzere düşünmek o nedenle çok sakıncalı olabilir. Ağrı aşikâr periyotlarda sessiz hale geçebilir. Bunun sebebi de taşın kenarından idrar akışına müsaade ediliyordur.
Şekilsiz bir taştır, kenarları tam düzgün değildir, pütürler vardır ve bundan ötürü idrar akışı bir taraftan devam edebilir ve tıkanıklık yapmayabilir. Bu nedenle o devirde ağrı da kesilebilir. Taş ağrısı varsa ya da ağrı ne kadar fazlaysa sorun o kadar büyüktür diye bakmamak gerekir. Bazen hiç ağrı olmadan böbrekler çok önemli formda etkilenebilir.
Ağrı dışında idrarda vakit zaman kanamalar olabilir. Lakin bu kanamalar idrarda hafif pembeleşme halinde sıklıkla görürüz. Çok önemli ölçülerde pıhtılı kanamaları taş hastalarında ekseriyetle görmeyiz. O daha çok öbür hastalıkları akla getirir.
Bir tarafta ağrıyla birlikte idrarda hafif bir pembeleşmenin olması, idrarda bir renk değişikliğinin olması taş için erken bir uyarıcı bulgu olabilir. Bazen enfeksiyon bulguları olaya eklenir, sıklıkla taş hastalarında kelam hususudur. Bu enfeksiyon değişik biçimlerde yalnızca bir yanma formunda idrar yaparken görülebildiği üzere, şayet önemli bir enfeksiyonsa, böbrek işin içerisine karışmışsa yüksek ateş de beraberinde bu olaya eşlik edebilir. Bu üzere durumlarda çok daha dikkatli olmak gerekir.
BÖBREK TAŞLARI NASIL TEŞHİS EDİLİR ?
Taş kuşkusuyla gördüğümüz hastaların teşhisin tam konması için öncelikle sahiden bir taş hastası mı, taş mı düşürüyor, ya da ağrısının sebebi taş mı sorularının yanıtlarını ararız. Bunun için de kimi testler yaparız. Bunlar içerisinde en temel testimiz ürolojide kullandığımız idrar analizidir.
İdrarında bir manzarada rastgele bir şey olmasa bile mikroskobik seviyede kan hücrelerinin gözükmesi, idrar yolunda bir kum dökme ya da taş için erken uyarıcı olabilir.
Bunun dışında görüntüleme formüllerine bakacak olursak sıklıkla kullandığımız en kolay sistemlerden bir tanesi ultrasondur. Ultrasonla böbrek içerisinde ya da mesanede taş varsa çok rahatlıkla tanısı konabilir.
Böbrek dışındaki taşların; böbrekten çıkmış, mesaneye düşmekte olan üreter dediğimiz kanal içerisinde sıkışmış taşların ultrasonla tespit edilmesi çoklukla mümkün olamaz. Lakin, yola düşmüş taşın yarattığı tıkanıklığın böbreğe yansımasını görmemiz bizim için uyarıcı olabilir.
Ağrının olduğu tarafta böbrekte bir ölçü şişmenin görülmesi kanalda bir taş mı var sanki diye uyarıcı olabilir. Lakin “taş var mı yok mu?” sorusuna en son yanıtı verebilmek için günümüzde en ülkü görüntüleme metodu olarak kabul edilen kontrastsız tomografiyi hastaya çektirmek gerekir.
Kontrastsız çekilen spiral tomografi sayesinde, sık kesitle çekilen idrar yolunun baştan aşağı görüntülenmesiyle idrar yolunun hangi noktasında ne büyüklükte taş var, ne üzere bir soruna yol açmış sorularını karşılığını vermek ve rahatlıkla teşhis koymak mümkündür.
Bunlar dışında DÜSG ve İVP evvelden beri kullanılan görüntüleme metotlarıdır.
BÖBREK TAŞLARI BEDENE NE ÇEŞİT ZİYANLAR VERİR ?
Taşlar sıklıkla ağrılara neden olurlar.
Üriner sistemde enfeksiyon kaynağı olabilirler.
Eğer idrar yolunun rastgele bir bölgesinde tıkayıcı bir durum oluşturmuşsa vakitle böbrekte işlev kaybına neden olurlar
BÖBREK TAŞLARINDA TEDAVİ TEKNİKLERİ NELERDİR ?
Böbrek taşların birçok tabiatıyla düşme eğilimindedir. Tüm idrar yolu taşlarının yaklaşık 80’i ilaç tedavisi ile düşer. Taşın düşmesini etkileyen en kıymetli faktör taşın büyüklüğüdür. 4 mm’nin altında taşın düşmesi beklenirken 6 mm’nin üzerindeki taşlar’a müdahale gereklidir. Ayrıyeten taşların formu ve idrar yolundaki yerleşimi de düşmeyi etkileyen kıymetli faktörlerdir.
Kendiliğinden yada ilaç yardımıyla taşın düşürülmesi
ESWL ( şok dalgası ile taşları kırmak)
Kapalı ameliyat sistemleri ( Perkütan Nefrolitotomi, Üreterolitotripsi)
Klasik açık ameliyat yöntemi
Taşın Çapı Tabiatıyla düşme
(mm) yüzdesi
<4 90
4-6 50
>6 10
Bu yaklaşımlardan hangisinin uygulanılacağı taşın yerine, büyüklüğüne, idrar yollarına verdiği yahut verebileceği ziyanına ve taşın cinsine bağlıdır. Günümüzde minimal invaziv tekniklerin gelişmesi sonucu klasik açık cerrahi, en az başvurulan ve enaz tercih edilen metot olarak kalmıştır
ESWL (VÜCUT DIŞINDAN ŞOK DALGALARIYLA TAŞ KIRMA)
Bir odaktan çıkan şok dalgaları taşın üzerine yönlendirilerek taş kırılır. X-ray ve ultrason ile odaklama yapan ESWL aygıtları mevcuttur. Kırılan taş kesimleri idrar yoluyla bedenden atılır. ESWL bütün taşlarda muvaffakiyet sağlayamaz. Muvaffakiyet taşın cinsine, sertliğine, büyüklüğüne ve idrar yolunda yerleştiği yere nazaran değişir. Tek bir seansta kırılabilen taşlar olabileceği üzere tekrarlayıcı seanslara da gereksinim duyulabilir.
ESWL seansı sırasında rahatsızlık hissi ve ağrı duyulabilir. Bu nedenle tedavi öncesi ağrı kesiciler kullanılır. Süreç sonrasında çoğunlukla hastanede kalmaya gereksinim olmaz.
Kapalı cerrahi prosedürler: Bu teşebbüslerde maksat üriner sistemi tehdit eden taştan kurtulmayı sağlamak ve hastanın en kısa vakitte günlük hayata dönmesini sağlamaktır. Perkütan nefrolitotomi , Üreterolitotripsi ve Retrograd İntrarenal Taş Cerrahisi bu kümede yer alan teşebbüslerdir.
Taş, uygulanan tedaviye karşın düşmüyorsa, düşmeyecek boyutlarda ise, idrar yolunda idrarın akmasını engelleyecek tam bir blok oluşturuyorsa, tekrarlayıcı idrar yolu enfeksiyonuna yol açıyorsa, böbreklerde hasara yol açmışsa teşebbüs gereklidir.
Önceleri, taş için açık cerrahi yapılırken artık günümüzde minimal invaziv teşebbüsler diye isimlendirilen yeni yaklaşım mevcuttur. Bu teşebbüslerde maksat, en kısa vakitte hastalığın ortadan kaldırılması ve hastanın en erken devirde günlük hayatına dönmesini sağlamaktır. Minimal invaziv teşebbüslerde hasta erken periyotta olağan ömrüne döner.
PERKÜTAN NEFROLİTOTOMİ (PCNL)
Endoskopik böbrek taşı ameliyatında sırt bölgesinde böbrek hizasına 0,5 – 1 cm boyutunda bir kesi yapılır. Röntgen denetimi altında böbreğe iki ucu açık ince bir tüp yerleştirilir. Bu tüpten yerleştirilen optik aygıt yardımıyla taş görüntü sistemi ile monitörde görülür ve özel aletler yardımıyla çıkartılır. Perkütan ameliyatının en kıymetli üstünlüğü beden dokularının olağan yapısının korunmasıdır. Bunun sonucunda düzgünleşme süreci süratlidir. Hastalar ameliyat sonrası devri açık ameliyata nazaran çok daha rahat geçirmektedir. Hastalarımız çoklukla 2 – 3 günde taburcu edilerek günlük aktivitelerine süratle kavuşurlar. Bu, açık böbrek taş ameliyatı ile karşılaştırıldığında hayli kısa bir müddettir.
Özellikle böbreğin alt havuzcuklarına yerleşen taşlarda ve büyük boyutlu taşlarda ESWL’nin başarısı değerli ölçüde düşer. Bu durumlarda PCNL ameliyatı yüksek muvaffakiyet sağlayan minimal invaziv teşebbüstür. Ameliyat süreci sırasında taşı temizlemek için pnömotik litotripsi ve lazer litotripsi kullanılır. Bu teknolojiler yardımı ile en sert taşlar bile rahatlıkla kırılmaktadır. Bu teknikle tüm böreği kaplayan ve koraliform taş olarak isimlendirilen taşlara da müdahale edilebilinmektedir.
URETEROLİTOTRİPSİ NASIL UYGULANIR?
Üreter taşları hem ESWL hemde üreterorenoskopi (URS) ile müdahale edilerek temizlenebilir. URS’de rastgele bir kesi yapılmaz. İdrar yolundan özel bir endoskopik alet gönderilerek taş üreterde görüntülenir ve temizlenir. Hastaların birçok tıpkı gün konutlarına dönüp bir gün sonrada olağan yaşamalarına dönebilirler. Bilhassa alt ve orta üreterdeki taşlarda muvaffakiyet oranı yüksektir ( %96 – %100 başarı). Üst üreter taşlarının tedavisinde ESWL ekseriyetle birinci tercih edilen tedavi metodudur.
Ancak 1 cm’den büyük üreter taşlarında ESWL’nin muvaffakiyet oranları düşmektedir. Genel kural olarak olarak 1 cm’den büyük üreter taşlarında ve 2 cm’den büyük böbrek taşlarında endokopik teşebbüsler daha faydalı ve başarılı olmaktadır.
BÖBREK TAŞLARI TEDAVİ EDİLDİKTEN SONRA TEKRAR EDER Mİ ?
İlk sefer kalsiyum içeren taşı olan olan bir hastanın birinci ataktan sonra 5-10 yıl içinde taş oluşturma bahtı % 50 dir.
Özellikle enfeksiyon taşları erken nüksler açısından tehlikelidir. Taşlar alındıktan sonra şayet enfeksiyon durumu idrar yollarında ortadan kaldırılmazsa, kâfi müddette ve ölçüde antibiyotik kullanmaz ise ve idrarın steril hale geldiği gösterilmeden hastanın takibi bırakılırsa çok kısa mühlet içerisinde çok iri taşlarla hasta karşımıza gelebilir.
Yine sistin taşı dediğimiz birtakım özel taş kümesi çok kısa müddetlerle süratli nüksler gösterebilir. Bu nedenle bilhassa bu küme hastaların taşsız hale gelmesi süreç sonrasında çok kıymetlidir. Kalsiyum içerikli taşlar, kalsiyum oksalat taşları en sık görülen taş tipidir.
Hastaları kesinlikle ameliyat sonrasında erken ya da geç bir nüks olur mu diyerek takip etmekte yarar vardır. 6 ayda bir ultrason takiplerinin yapılması en azından bir müddetliğine hastada çabuk bir taş nüksü olacak mı konusunda bize bilgi verebilir. Tedavinin daha gözetici olması için taşın cinsine nazaran bazen ek tedaviler ve ilaçlar vermek gerekebilir.
Bunun ötesinde de hastanın bol su içmesi, hareketli olması her vakit için taşsız hale gelmiş bir hasta için sonraki denetimlerine kadar geçen müddet içerisinde epeyce değerlidir.
TAŞLARIN OLUŞUMU ÖNLEMEK MÜMKÜN OLABİLİR Mİ?
Tekrarlayıcı böbrek taşı olanlarda kimi tavsiyelere dikkat edilerek taşın tekrar oluşumu engellenebilir ya da yine oluşması geciktirilebilir. Bu nedenle 24 saatlik idrar tahlili ve kan tahlilini içeren bir kıymetlendirme yapılır. Ayrıyeten daha evvelki taşların kimyasal yapısı araştırılarak taşların kimyasal yapısı anlaşılır. Metabolik kıymetlendirme denilen bu süreçlerle idrarda taş oluşumuna yol açabilecek unsurların seviyeleri ölçülüp sonuca nazaran diyet ya da ilaç verilebilir.
Ayrıca:
Günlük 2 litre sıvı alımı
Hayvansal protein alımının azaltılması
Tuz tüketiminin azaltılması
Lifli dieti tercih etmek
Taşın kimyasal yapısına nazaran verilebilecek diete uygun beslenme rejimi tavsiye edilir.
Böbrek taşından nasıl korunabiliriz sorusu çok sık gelen bir soru. Bilhassa daha evvel böbrek rahatsızlığı geçirmiş ve ameliyat olmuş hastalar böbrek taşının tekrar oluşmaması için ne yapması gerektiğini sıkça sorar. Bu noktada taşın çeşidine nazaran hastalara önerdiğimiz şeyler de değişiklik gösterebilir.
Taşın tahlilinin kesinlikle yapılması lazım, ne çeşit taş olduğunun kesinlikle tespit edilmesi lazım. Lakin kimi genel taş hastası için geçerli olan kimi genel tekliflerimiz vardır. Ne üzere? Hastanın bol su içmesi, hareketli olması çok değerlidir. Taşları sıklıkla kalsiyum içerikli taşlar halinde gördüğümüz için idrarda kalsiyumu artırıcı besinlerden, beslenmelerden mümkün olduğunca kaçınmak gerekir.
Tuzu azaltın
Burada akla çabucak kalsiyumlu yiyecek, içeceklerin az tüketilmesi gelebilir. Fakat bunun hakikat olmadığı günümüzde anlaşılmış durumda. Taştan korunmak için süt, peynir, yoğurt üzere kalsiyumlu besinleri kısıtlamaktan çok tuzdan kaçınmak gerekir. Günümüzde tuzlu besin tüketiminin önemli idrarda kalsiyumu artırdığı biliniyor. Hayvansal proteinlerin mümkün olduğunca az tüketilmesi gerekir.
İdrarda taş oluşumunu engelleyici, bunu hami husus olarak gördüğümüz sitrat hususunu de mümkün olduğunca yüksek seviyede tutmamızın yararı var. Nasıl yüksek tutarız? En kolayından limon suyu ve doğal limonata içerek idrarımızdaki sitrat hususunu yani sitrik asit oranını yüksek tutabiliriz. Limon suyu içerek taşlara karşı kollayıcı bir ortam yaratmış olabiliriz idrarımızda.
HANGİ BESİNLERDEN UZAK DURMAK GEREKİR ?
Burada oksalatlı içecek, yiyeceklerden herhalde bahsetmek daha yanlışsız olabilir. Zira taşların büyük bir kısmı kalsiyum oksalat taşlarıdır. Münasebetiyle oksalattan güçlü besinler taş oluşumunda, kalsiyum oksalat taşının oluşumunda taban hazırlayıcı olabilir.
Kahve ve gazlı içeceklerden uzak durun
Birçok yiyecekte aslında oksalat vardır. Koyu yeşil yapraklı sebzeler, çay, kahve, birtakım kolalı içecekler, çikolata, armut, domates üzere birtakım besinlerde, bamya üzere, ıspanak üzere besinler oksalattan yana varlıklı besinler. Bunlardan ölçülü tüketmekte yarar var. Ayrıyeten bol su içip diyete dikkat ederek taşa karşı epeyce kollayıcı bir ortam sağlanmış olur.