Baş ağrısı toplumda en sık görülen şikâyetlerin başında gelir. Baş ağrısı şikâyeti olanların oranı toplumda yüzde 90’lara ulaşır. Tüm baş ağrılarının yüzde 90’ını ise migren ve tansiyon tipi baş ağrıları oluşturur.
Başın Kemik Yapısı
Baş Ağrısında Etken Ana Sinirler
Baş Ağrısı Tipleri
Milletlerarası Baş Ağrısı Derneği baş ağrılarını 14 ana küme ve yüzlerce alt küme olarak sınıflandırmıştır. Direkt doğruya baş ağrısı tablosuyla ortaya çıkan, öteki bir hastalıkla bağlantısı olmayan baş ağrıları PRİMER BAŞ AĞRILARI. Bunlar migren, tansiyon tipi ve küme baş ağrılarıdır. SEKONDER BAŞ AĞRILARI ise yüzde 10 oranında görülen, nedeni aşikâr bir hastalığa bağlı olarak, beyin damar hastalıkları, hudut sistemi hastalıkları, beyin tümörleri, göz hastalıkları, sinüzit, menenjit üzere hastalıkların seyri sırasında ortaya çıkan baş ağrılarıdır.
Migren
Genelde ağrı başın tek tarafındadır
Ağrı zonklayıcı özellikte, orta yahut şiddetlidir
Bulantı, kusma olur
Krizler (atak) halinde gelir
Ağrı 4 ila 72 saat sürer
Ağrı başlangıcında görme bozuklukları olur (auralı tipinde)
Baş hareketleri ve fizikî aktiviteyle ağrı artar
Işıktan ve sesten rahatsız olma
Migrenin kaç tipi vardır?
Genel olarak iki kümeye ayrılır. ‘Auralı ve Aurasız Migren. Migrenlerin sırf yüzde 10’u auralıdır.
Migrenin aurası nedir?
Aura, ön belirtili migrende rastlanan şikayetlerdir. Bu belirtilerin birçok görmeyle ilgilidir. Hasta, parlak ışıklar, zig zag çizgiler gördüğünü ya da görmenin bulanıklaştığını, bir alanda yahut bir bölgede görme kaybı olduğunu söyler. Ayrıyeten kolda, bacakta uyuşma, baş dönmesi, konuşmayla ilgili bozukluklar da görülür. 20–30 dakika sürer ve akabinde ağrı başlar.
Migreni tetikleyen faktörler nelerdir?
Yükseklik değişiklikleri
Hava kirliliği, sigara dumanı
Parlak ışık yahut titreyen ışık
Yüksek ve devamlı gürültü
Parfüm kokusu, kuvvetli başka kokular ve kimyasal maddeler
Hava durumundaki değişiklikler (basınç, sıcaklık ve nem değişikliği, lodos)
Mevsimsel değişiklikler (sonbahar ve ilkbahar en berbat zamanlar)
Açlık, öğün atlama
Çok ya da az ahenge, uyku sistemindeki bozukluklar
Uçak yolculukları
Doğum denetim hapları
Kadınlarda hormonal değişiklikler (adet dönemi)
Bazı yiyecek ve içecekler (çikolata, kabuklu kuruyemiş, kırmızı şarap vb)
Migreni tetikleyen faktörler ortasında pek çok besin sorumlu tutulmaktadır. Lakin, her hastada migren ağrısını arttıran yiyecek farklı olabilir. Kıymetli olan kişinin ağrısını tetikleyen maddeyi kendisinin bulup, keşfetmesidir.
Migren bayanlarda niye daha fazla?
Bu, bayanların hormonal tertibiyle ilgili bir durumdur. Menopozdaki bayanda migren krizleri seyrekleşir. Hamilelikte de 3 ile 9’uncu aylar ortasında migren krizleri azalır.
Gerilim Tipi Baş Ağrısı
Gerilim baş ağrısı, baş ağrıları içinde en sık görülen tiptir. Çevresel faktörlerin değişmesi, çok sorumluluk yüklenme, düş kırıklıkları, ailesel ve ekonomik sıkıntılar üzere insan omurundaki kıymetli değişiklikler sonucu yüz, baş ve boyun kaslarının daima gerilmesi ile ortaya çıkan şiddetli baş ağrısıdır. Baştaki yahut uzunluğundaki kasların kasılması gerilim yahut huzursuzluk, uzun müddet birebir durumda oturma, trafik kazası üzere bir darbeye veya depresyona bağlı olabilir. Birden fazla defa hasta kendi kendisine migren tanısı koyar. Halbuki hem sistem hem de tedavi istikametinden tansiyon baş ağrısı migrenden çok farklı bir biçimde ele alınmaktadır. Migrenli hastalar kuytu sessiz bir yer ararken tansiyon baş ağrısından yakınan hastalar tam zıddı gezmek dolaşmak isterler. Tansiyon baş ağrısı migrenin bilakis tek bir bölgeyi tutmaz. Daha yaygın bir seyir gösterir. Gün ilerledikçe şiddetlenir. Saatler boyunca sürer sarfiyat. Migrende ağrı öncesinde görülebilen görme bozukluğu ve başka belirtiler tansiyon baş ağrısında yoktur. Tansiyon baş ağrısında baş, boyun ve omuz bölgesi kaslarında basınç uygulamakla yansıyan ağrının ortaya çıkmasına neden olan tetikleyici noktaların (trigger points) ortaya çıkması kıymetli bir bulgudur. Tansiyon baş ağrısının en kıymetli özelliği çoklukla boyun bölgesinden başlayarak zirveye hakikat yükselmesi ve sıkıştırıcı bir ağrı formunda seyretmesidir. Hastalar birden fazla defa bu durumu başın cendereye alınmış üzere sıkıştırılması formunda nitelendirirler. Baş ağrısı; gereğinden az ya da fazla ahenge, gereğinden az ya da fazla yeme, fazla alkol tüketme, çok gürültüye maruz kalma, çok çalışma ve öbür sıhhat sıkıntıları ile tetiklenebilir. Baş ağrısının yanı sıra bir çok hastada başta yanma hissi, keçeleşme, dokunma ile hassasiyet üzere bulgular ortaya çıkar. Ayrıyeten konsantrasyon zahmeti, uykusuzluk üzere yakınmalar ağrıya eşlik edebilir. Bulantı ya da kusma görülebilir. Lakin birçok kere migrende olduğu kadar şiddetli değildir. Bir öbür değerli nokta migrenin ve tansiyon tipi baş ağrısının bazen birlikte görülebilmesidir. Hatta migren ağrılarından yakınan bir hastada vakit içerisinde tansiyon tipi baş ağrısı da oluşabilir ve tansiyon tipi baş ağrısının belirtileri daha ön plana geçebilir. Bu durumda hastalar baş ağrılarının biçiminin, müddetinin ve sıklığının değiştiğini söz ederler.
Tedavi
Hastalara nasıl gevşeyecekleri öğretilmektedir. Bu metot bilhassa kas kasılması baş ağrılarının tedavisinde son derece tesirlidir. İlaç tedavisine ve gevşeme eğitimine dirençli ağrılarda baş, boyun ve omuz bölgesinde tespit edilen tetikleyici noktalara çeşitli enjeksiyonlar yapılarak kasların gevşetilmesi ve böylelikle ağrının denetim altına alınması yoluna gidilir.
Migren Ataklarından Korunma
Stresi artıran durumları belirlemek ve onlardan uzak durmak çok değerlidir. Bunun için gerekirse ruhsal danışmanlık hizmeti de alınarak gevşeme teknikleri öğrenilmelidir. Sistemli idman yapmak ve kâfi ve sistemli uyumak şikayetlerin gerilemesini sağlayacaktır. Bir öbür değerli nokta da öğünleri tertipli yemektir. Mizah hissini koruyan ve hayata müspet bakan bireylerde tansiyon tipi baş ağrısı daha az görülür.
Küme Baş Ağrısı
Küme baş ağrısı göz etrafında yahut ardında görülen, tek taraflı çok şiddetli bir baş ağrısıdır. Küme baş ağrılarının tipik özellikleri vardır. Ağrı ataklar formunda gelir. Çoklukla uyuduktan 3-5 saat sonra ya da sabah saatlerinde, çabucak her gün çalar saatle ayarlanmış üzere belli bir vakitte başlar. Ağrı tek taraflıdır ve çok şiddetlidir. En çok göz etrafında, gözün gerisinde, şakakta hissedilir. Baş ağrısı ile birlikte beğenilen kızarma, kanlanma, yaşarma, burun akıntısı ve tıkanıklığı, alında ve yüzde terleme, göz kapağında şişme ve göz kapağı düşüklüğü bulunabilir. Çok şiddetli olan bu ağrı krizleri 15 dakika – 3 saat ortası sürer. Bundan sonra hasta dakikalar içinde tekrar rahatlamaya başlar. Bu ataklar günde bir yahut birçok kez görülebileceği üzere günaşırı da olabilir. Küme baş ağrısı birkaç hafta ile aylar sürebilen krizler biçiminde olur. Ortada birkaç ay süren krizsiz periyot vardır. Krizler sıklıkla 4-8 hafta sürer. 1 haftadan 12 aya kadar da değişebilmektedir. Küme baş ağrısından yakınan hastalarda baştaki damarların çok genişlemesini işaret eden kimi bulgular vardır. Lakin bu ağrıların nedeni tam olarak bilinmemektedir. Alkol ve sigara tüketiminin küme baş ağrısı ataklarının sıklık ve şiddetini arttırabileceği bilinmektedir. Ayrıyeten mevsim değişikliği devirlerinde, küme baş ağrılı hastaların daha çok ağrı çektiği görülmektedir. Gerilim de ağrıyı tetikleyici bir faktör olarak hastaları tehdit eder. Küme baş ağrısı 30 yaşın üstündeki erkeklerde daha sık görür. Daha evvelden baş travması yahut operasyonu geçirenlerde de sıklığı artmıştır. Mide ülseri ve kalp damar hastalığı olan erkeklerde ve daha evvelce migreni olan bayanlarda daha fazla oranda görüldüğü anlaşılmıştır. Baş ağrısının formu hekimin teşhis koymasına yardımcı olacaktır. Atakların formu ve vakti çok değerlidir, bu nedenle bir baş ağrısı günlüğü tutulmalıdır. Atak sırasında hastayla birlikte olan bir kişi de doktora atak sırasında hastanın nasıl göründüğünü ve nasıl davrandığını anlatarak yardımcı olabilir. Hasta atak sırasında ağrıyı kesmek için neler yaptığını doktora anlatmaktan çekinmemelidir (başını duvarlara ya da mobilyalara vurmak gibi). Bu üzere davranışlar sıktır ve doktora bunları anlatmak ağrının ne kadar şiddetli olduğunun anlaşılmasına yardımcı olur.
Tedavi
Tedavisinde ataklar sırasında ağrının şiddetini azaltmaya yönelik ve atakların oluşmasını engelleyen çeşitli ilaçlar kullanılır. İlaç tedavisine dirençli hastalarda girişimsel usullerden sfenopalatin gangliyon blokajı ve stellar gangliyon blokajı üzere çeşitli hudut blokları da uygulanabilir. Küme dönemleri esnasında parlak ışıktan, alkolden, sinirlenmekten, gerilime yol açacak davranışlardan ve heyecandan kaçınılmalıdır. Bunlar atakları şiddetlendirebilir. Sigaradan uzak durulmalıdır, tütün küme baş ağrısının ilaç tedavisine karşılık vermesini engelleyebilir. Hastalar atak sırasında kendilerine ziyan verecek aktivitelerden kaçınmalıdırlar.
Boyun Kaynaklı Baş Ağrıları
Sanılanın tersine baş ağrıları her vakit beyinden ya da baştaki öteki yapılardan kaynaklanmaz. Baş ağrılarının uzunluğundan da kaynaklanabileceği çok evvelce düşünülmüş, yıllarca tartışılmış ve 1983 yılında servikojenik (boyun kaynaklı) baş ağrısı terimi tıbba girmiştir. Boyun yahut baş ardında yer alan hudut kökü, kemik, kas, eklem ve disk üzere yapıların çeşitli bozuklukları baş ağrısı formunda belirti verirler. Ağrı tek taraflıdır. Lakin uzunluğundaki bozuklukların yerine ve derecesine nazaran her iki tarafta da ağrı ortaya çıkabilir. Boyun hareketlerinde çeşitli taraflarda hareket kısıtlılığı, baş ağrısının çeşitli boyun hareketleriyle ortaya çıkarılabilmesi mevcut olabilir. Boyun kaynaklı baş ağrısından yakınan hastalarda sert spor yapma, baş ve boyun travması (örneğin, trafik kazası) hikayesine sıklıkla rastlanır. Kolay bir çarpma halindeki bir trafik kazası bile sonradan boyun kaynaklı baş ağrısına neden olacak bir hasara yol açabilir. Bu türlü bir durumda başın kamçı halinde süratle ileri geri hareket etmesi hasarı oluşturabilir. Ağrının şiddeti ve mühleti hastadan hastaya değişmektedir. Ağrı ekseriyetle uzunluğundan başlar, zonklayıcı ve batıcı olmayan bir karakterdedir.
Tedavi
Fizyoterapinin boyun hareketlerinin rahatlamasını sağlayarak ve uzunluğundaki kas kasılmalarını gidererek yarar sağladığı bilinmektedir. Fizik tedavi ve rehabilitasyonun etkisiz kaldığı durumlarda girişimsel usullerden yararlanılır. Uzunluğundaki ağrı kaynakları radyofrekans yahut diğer tekniklerle devre dışı bırakılır.
Diğer Baş Ağrıları
Tansiyona Bağlı Baş Ağrısı: Genelde ense kısmında yüklü ağrı görülür. Tansiyonun yükselmesi ile alakalıdır.
İlaç Kullanımına Bağlı Baş Ağrısı: Çok ağır ağrı kesici ilaç kullanılması halinde de ilaçlar ağrıya neden olmaktadır. Tedavide ağrı kesici ilaçların tabip denetiminde kesilmesi gerekir.
Egzersiz baş ağrısı: İdman ve efor sonrası ortaya çıkan ağrılardır
