Böbrek taşı, idrar ile atılıp taş oluşturma potansiyeli bulunan unsurların idrar ortamında supersatüre (aşırı doygun) olması sonucu meydana gelen kristallerin biraraya gelmesi ile oluşur.Bununla birlikte olağanda idrarda kristal ve taş oluşumunu engelleyecek kimi kimyasal unsurlar vardır, lakin birtakım insanlarda bu engelleyici düzenekler tam olarak çalışmayabilir. Milimetrik (pirinç tanesi gibi) boyutlardan böbreğin içinin tamamını dolduracak büyüklüklere kadar değişkenlik gösterir.
İdrar yolu taş hastalığının sıklığı yaklaşık olarak %3 çeşit. Tedavisiz bırakıldığında calcium oxalate tipi böbrek taşı için tekrar oluşma mümkünlüğü birinci 1 yılda %10, 5 yılda %35, 10 yılda %50 oranındadır. Taş hastalığının oluşumunda şahsa bağlı faktörler ( Genetik :Taş hastalığı bulunanların %25 inin ailesinde de taş hastalığının mevcut olması, ayrıyeten birtakım kalıtsal hastalıklar -sistinüri gibi-. Yaş ve cinsiyet: 20-40 yaş ortasında sık görülmesi ve erkeklerde bayanlardan 3 kat daha fazla ortaya çıkması ) ile dış faktörler ( coğrafik bölge, iklim, su alımı, beslenme alışkanlıkları, meslek üzere ) tesirli olabilir.
Böbrek Taşını Oluşturan Sebepler Nelerdir?
İdrar yolu taş hastalığının oluşmasında risk faktörleri şunlardır:
- Yetersiz sıvı alımı
- Beslenme alışkanlıkları
- Kalıtımsal hastalıklar (Primer hiperoxaluri, sistinüri gibi)
- Böbrekte yapısal bozukluklar
- İdrar yolu enfeksiyonu
- Metabolik hastalıklar (Gut hastalığı gibi)
- Kan kalsiyumunu yükselten hastalıklar (hiperparatiroidizm, hipertiroidizm, sarkoidoz gibi)
- Geçirilmiş bağırsak ameliyatları (jejunoileal bypass, ince bağırsak rezeksiyonu gibi)
- Bazı bağırsak hastalıkları
- Bazı ilaçlar
Böbrek Taşı Belirtileri
İdrar yolu taşları hiçbir bulgu vermeden gelişebileceği üzere bazen önemli şikayetler meydana getirebilir. Böbrek içinde duran taşlar ekseriyetle sessizdir. En sık görülen yakınma ağrıdır. Bir diğer bulgu idrarda kan görülmesidir. Bu bazen gözle görülebilir, bazen ise idrar analizinde mikroskop seviyesinde tespit edilir. Ağrının hali çok şiddetli olabileceği üzere bazen hafif fazla rahatsız etmeyen tiptedir. Taşın üretere ( böbrek ile idrar torbasının irtibatını sağlayan ince idrar yolu ) düşmesi ve idrar torbasına gerçek hareket etmesi ile o tarafta belden başlayan kasığa yayılan, artıp azalan stilde, şiddetli ağrı ( kolik üslubu ağrı ), bulantı, kusma, idrarda kanama ve sık idrar yapma isteği ortaya çıkabilir.
Tanı Nasıl Konur?
Yakınmanın dinlenmesi, muayene ve idrar analizi sonrası taş hastalığından kuşku duyuluyorsa, radyolojik ( görüntüleme ) usul ile taş teşhisi konulmaktadır. Direkt üriner sistem grafisi ( DÜSG ), İVP ( ilaçlı böbrek sineması ), ultrasonografi ( USG ) ve bilgisayarlı tomografi ( BT ) tetkikleri tek başına yahut kombine edilerek kullanılmaktadır.
Böbrek Taşı Tedavisi
4 mm büyüklüğe kadar olan taşların çabucak hemen tamamına yakını idrar yolundan düşebilir. 4-6 mm ortası büyüklükte olan taşların yaklaşık yarısı düşmektedir. 6 mm den büyük taşların idrar yolundan atılması mümkün olmamaktadır. Taşın boyutu, yeri ve idrar yolunda tıkanıklık oluşturup oluşturmadığı tedavi formunu seçerken kıymetlidir.
- Bol sıvı alarak taşın zaten düşmesini beklemek
- ESWL (Vücut dışından şok dalgalarıyla taş kırma)
- Endoskopik taş tedavisi (kapalı böbrek taşı ameliyatı, kapalı üreter taşı ameliyatı)
- Açık cerrahi teşebbüs tekniklerinden uygun olan yapılmaktadır.
Üreteroskopi
Teşhis ve tedavide üreteroskopi: Taş hastalığının tedavisi yanısıra üreter tümörlerinin teşhis ve tedavisinde de üreteroskopi yolu kullanılmaktadır. Tıbbi teknolojinin ilerlemesine paralel olarak üreteroskopik aletlerin kullanım alanlarında da kıymetli gelişmeler olmuştur. İnce çaplı ve bükülebilir (flexible) üreteroskoplar sayesinde pekçok hadisede kullanılabilme imkanı bulunmuştur. Üreteroskop, idrar yolunun en uç kısmı olan üretranın dış ağzından (işeme deliği) içeri ilerletilerek böbreklerden gelen idrarı mesane bağlayan “üreter” ismi verilen ince kanallara ulaşılır. Böylece üreter içerisindeki taşlar, damar anormallikleri, taşlar, tümörler, darlıklar ışıklı optik sistem sayesinde direkt olarak gözlemlenebilir. Teşhis imkanlarının yanında gerek taş tedavisi gerekse üreter tümörlerinin kesilerek alınması, biyopsisi, koterizasyonu yapılabilmektedir.
Perkütan Nefrolitotomi (Kapalı Böbrek Taşı Ameliyatı)
Bu formülde anestezi altında beden dışından (böğürden) böbreğe küçük bir delik açılarak girilir ve büyük taşlar bu delikten yerleştirilen özel aygıtlar kullanılarak evvel kırılır daha sonrada beden dışına alınır. Bu ameliyat tekniğinin en büyük avantajı büyük taşların tedavisinin çarçabuk sağlanmasının dışında bedende büyük bir kesi olmadığı için ameliyat sonrasında ağrı, hastaların günlerce yatağa bağlı kalması gerekmez. Açık ameliyatlara nazaran nekahat devri çok kısadır. Deneyimli ellerde komplikasyon oranı düşüktür.
Tedavi Sonrası
Tekrarlayan böbrek taşı olanlarda kimi tavsiyelere dikkat edilerek ve bu hastaların bir kısmında ilaç tedavisi ile taş oluşumu önlenebilir ya da tekrar oluşması geciktirilebilir.
En kıymetli kurallar:
- Sofrada ekstra tuz kullanılmamalı
- Aşırı proteinden güçlü beslenilmemeli
- Günde 2 litre idrar çıkaracak biçimde sıvı alınmalı
Bunların dışında yapılacak perhizlerin taş oluşumunu engellemediği artık bilinmektedir.
Taş Hastalığında Metabolik Kıymetlendirme ve Esirgeyici Tedavi
İdrar yolundaki taş ya da taşların tedavisinden 3-4 hafta sonra metabolik kıymetlendirme önerilir. İdrar yolunda infeksiyon varsa tedavi edilerek idrar yollariinda infeksiyon kesinlikle tedavi edilmelidir. İdrar yolları enfeksiyonu ya da idrar yollarında kanama varlığında metabolik kıymetlendirme yapılmamalıdır.
Bu değerlendirmede:
Öncelikle;
Kırılan, kendiğinden düşen yada ameliyatla elde edilen taşın tahlili 24 saatlik idrar toplanır (Laboratuardan verilecek özel toplama kabında bu idrar toplanmalıdır)
24 saatlik idrarda pahalandırılacak parametreler:
- Kalsiyum
- Kreatinin
- Magnezyum, Fosfat
- Sodyum, Potasyum, Klorür
- Ürik asit
- Sitrat
- Oksalat
- Sistin
Ayrıca kanda kalsiyum, fosfat, ürik asit ve gerekli durumlarda paratiroid hormon seviyeleri kıymetlendirilir. Elde edilen tüm parametreler incelendikten sonra metabolik sapmalar konusunda yorum yapılarak çabucak diyet yahut gözetici ilaç tedavisine başlanabilir.
Amaç taş oluştuktan sonra taşın taş kırma ya da cerahi ile tedavisi değil, taşın oluşmasının önlenmesidir. Bu nedenle taş oluşum düzeneğinin altında yatan metabolik nedenin ortaya çıkartılması gereklidir.
Retrograde İntrarenal Cerrahi
Böbrek ve üreter taşlarının lazer usulü ile tedavi edilmesidir.Her büyüklükteki taşa uygulanabilir.Genel anestezi altında yapılır.Operasyon müddeti taşın boyutuna nazaran değişmek ile birlikte 30 dakika ile 3 saat ortasında sürer.Hastanede kalış müddeti 8-12 saattir. Tek seanslık bir süreçtir.Operasyon sırasında lazer ile kırılan taşlar taş forcepsi denilen alet ile beden dışına alınır.Taşlar tahlile gönderilerek taş tipi belirlenir.Taş tipine nazaran bir daha taş oluşmaması için gerekli tedbirler alınır.
ESWL(DIŞARIDAN SES DALGALARI İLE TAŞI KIRMA )
İlk sefer 1980’li yıllarda uygulanmaya başlayan ESWL prosedürü , 1992 yılından sonra maliyetlerin düşmesiyle günümüzde taş tedavisinde sık kullanılan, bir prosedür ve bir çok hastada tedavi olarak uygulanmaktadır.Ses dalgalarının taşa odaklanması sonucunda taşın kırılmasını hedeflenir.
ESWL nedir? nasıl bulunmuştur?
ESWL dışardan ses dalgaları formülü ile taş kırma metodudur.Temel prensip, hızla yükselen kısa müddetli ve yüksek basınçtaki şok dalgalarının taşa odaklanarak taşın kırılmasıdır.1980’li yıllarda Alman Dornier firması süpersonik uçaklardan çıkan ses dalgalarının havadaki cisimleri parçaladığını görmüşler. Bu sistemi böbrek taşlarında uygulamışlardır.
ESWL bir ameliyat mıdır?
Hayır. ESWL günübirlik uygulanan bir tedavi usulüdür.Hastalar randevu saatinde gelir süreç uygulandıktan sonra hastanede yatması gerekmez.Anestezi yapılmaz.İşlem seanslar biçiminde uygulanır.Bir hastaya ortalama 1-3 seans yapılır.Seanslar ortası ekseriyetle 1 haftadır.Gerekli durumlarda tabip tarafından seanslar daha erken yada daha geç yapılabilir.
İdrar yollarındaki her taşa ESWL yapılabilir mi?
Teknik olarak yapılabilir.Günümüzde idrar yolları içinde 2 cm’den küçük ve idrar yollarında çok genişleme yapmamış taşlarda sık kullanılmamaktadır.
ESWL hangi hastalara uygulanamaz?
Aşırı şişman hastalar
Kanama, pıhtılaşma bozukluğu olan hastalar
Hamile bayanlar
Kontrol altında olmayan hipertansiyonu olan hastalar
ESWL tedavisine hazırlık nasıl yapılır?
Özel bir hazırlığı yoktur.İdrar yolu enfeksiyonu olan hastalar antibiyotik kullanmalıdır.Kan sulandırıcı ilaç kullananlar 3-5 gün evvel kesilmelidir.İşlem sırasında aç olmaya gerek yoktıur.Hastanın verilen randevu saatinden 15 dakika evvel gelmesi kafidir.
ESWL çocuk hastalara uygulanabilir mi?
ESWL her yaştan kümeye uygulanabilir.Erişkinlerde çok sık uygulanan bu prosedür çocuk hastalarda da rahatlıkla uygulanabilir.Bugün için idrar yollarında taşı olan çocuk hastaların yaklaşık %80’i ESWL tekniği ile ameliyata gerek duyulmadan tedavi edilebilmektedir Taşın verdiği yanıta nazaran 1-5 seans uygulanır. Bir seans çocuk hastalar için ortalama 20-30 dakika sürmektedir.Erişkinlerden en değerli farkı çocuk hastalara anestezi uygulanmasıdır. Odaklama sırasında ve tüm süreç boyunca hareketsiz kalınması gerekir buda çocuk hastalarda güç hatta imkansız olduğu için anestezi gereklidir.
Bir ESWL seansı ne kadar sürer?
Mühlet taşın yerine ve büyüklüğüne nazaran değişir.
Örneğin idrar yolunda (kanalda) 1 cm taşı olan hastanın bir seansı 30 dakika sürmekte iken böbrek içinde 2 cm taşı olan hastanın bir seansı 45 dakika sürmektedir.
Seans aralıkları ne kadardır?
Bunun kesin müddeti olmamakla birlikte ekseriyetle 1 haftadır.Ortalama 5 ile 15 gün ortasında taş kırma yapılması önerilmektedir.