BÖBREK TAŞLARI
Böbrekler bel omurunun her iki yanında yer alan ortalama 150 gr. yükünde organlardır. Beden metabolizması sonucu oluşan atık eserlerin uzaklaştırılmasını sağlamak ve beden sıvılarının içerdiği unsurların yoğunluğunu ayarlamak esas vazifeleridir.
İdrardaki kalsiyum, oksalat ve ürik asit üzere minerallerin kristalleşerek kümeleşmesiyle ve taş oluşumunu engelleyici hususların idrarda yoğunluklarının azalmasıyla taş oluşur. Taş hastalığı ülkemizde ortalama %15 sıklıkta görülmektedir.
Taş Oluşturan Sebepler Nelerdir?
Image
Taş oluşumunda genetik, çevresel faktörler ve diyet esas etkenlerdir. Erkeklerde bayanlara nazaran 3 kat daha fazla görülür. Ailesinde taş hastalığı olanlarda %20-30 oranında taş oluşma riski vardır. Kimi enzim eksiklikleri taş oluşumuna yer hazırlar. Ayrıyeten, alınan sıvı ölçüsü azaldıkça idrar ağırlaşmakta ve atık hususların birikip taş oluşturması kolaylaşmaktadır. Her durumda geçerli olmamakla birlikte, kimi hastalarda hayvansal protein, süt, sofra tuzu ve oksalat içeren ıspanak, pancar, çikolata üzere besinlerin fazla ölçüde alınması taş oluşumunu artırır. Kortizon, asit gidericiler, idrar söktürücüler (furosemid), D vitamini üzere kimi ilaçların taş oluşumu üzerine tesiri vardır. Sıcak iklimlerde sıvı kaybının daha çok olması idrarı ağırlaştırır ve taş oluşumunu kolaylaştırır. Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları enfeksiyon taşlarına neden olmaktadır. Ayrıyeten öteki taşların oluşumunu da kolaylaştırmaktadır. Böbrek yahut idrar yollarının yapısal bozuklukları (İdrar kanalı darlığı, at nalı böbrek), Hiperparatiroidizm, gut, crohn hastalığı üzere kimi sistemik hastalıklar ile böbrek, idrar yolları ve barsak ameliyatları taş oluşumunu artırıcı tesirlere sahiptir.
Taş Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Image
· Böbrek ve idrar yolu taşları genelde yakınmalara neden olurken bazen de hiçbir belirti vermeden böbrek fonksiyon kaybına yol açabilir.
· En sık görülen yakınma taşın bulunduğu taraftaki yan ağrısıdır. Ağrı, taşın böbrekte yahut idrar yollarında bulunduğu yere nazaran, böğür bölgesinden başlayıp sırt bölgesine ve kasıklara hakikat yayılım gösterir. Taşın hareket etmesi yahut idrar yolunda yaptığı tıkanıklığa bağlı olarak böbreğin genişleyip gerilmesiyle oluşur. Genelde şiddetli, kıvrandırıcı ve aralıklıdır. Bazen hafif ve uzun süren sızı formunda de olabilir.
· Böbrek ağrısını taşıyan sinirsel yollarla barsak sonları ortasındaki irtibat nedeniyle böbrek ağrısına bulantı ve kusma eşlik edebilir.
· Taşın böbrek ve idrar yollarında yaptığı tahrişe bağlı olarak idrarda kan görülebilir. Kan ölçüsü ile taşın büyüklüğü ortasında bir bağ yoktur. Bazen gözle görülebilirken genelde mikroskobik olarak idrarda kan tespit edilir.
· Taşın yaptığı tıkanıklığa bağlı olarak bekleyen idrar iltihaba neden olabilir. İdrar yolu iltihabına bazen yüksek ateş eşlik eder.
· İdrar yaparken zorlanma, yanma ve sık idrara gitme yakınmalarına da sebep olabilir.
Böbrek ve İdrar Yolu Taşlarının Teşhis Teknikleri Nelerdir?
· Hastanın hikayesinin alınması, yakınmaları ve ağrının özellikleri, taş hastalığını teşhiste en kıymetli basamaktır. Fizik muayenede taş açısından yönlendirici bilgiler elde edilebilir.
· İdrar tahlilinde kan hücrelerinin görülmesi teşhis açısından pahalı bulgudur. Eşlik eden iltihabın varlığı idrar kültürü ile araştırılmalıdır.
· Kan analizinde böbrek işlev testlerinin (üre, kreatinin), sodyum ve potasyumun tetkik edilmesi gerekmektedir.
· Taş oluşumunun sebebini araştırmak için hastaların 24 saat boyunca topladığı idrarda çeşitli parametrelere bakılmalıdır.
· Görüntüleme sistemlerinden en sık kullanılanlar bilgisayarlı tomografi, İVP, yatarak karın grafisi ve ultrasonografidir. Yatarak karın grafisi böbrek ve idrar yolu taşlarının %90’ ını tespit etmektedir. Ultrasonografi ile böbrek içindeki taşlar kolaylıkla görülürken, idrar kanalındaki taşları görmek zordur. Ultrasonografi, taşın yaptığı tıkanıklığa bağlı böbrek ve idrar yolundaki genişlemeyi gösterir. Ultrasonografi ya da yatarak karın grafisinde görünmeyen taşlar, kontrastsız bilgisayarlı tomografi ile görülebilir.
İdrar Yollarının Taş Hastalığında Tedavi Yolları Nelerdir?
Böbrek ve idrar kanalındaki taşların bir kısmı bizatihi düşer. Bazen ilaç tedavisi ve sıvı alımının düzenlenmesi taşların düşmesine yardımcı olur.
· Taşın düşmesinde taşın boyutu, hali yanı sıra böbrek ve idrar kanalındaki yerleşimi en önemli etkenlerdir. Boyut olarak 5 mm’ nin altındaki taşlar büyük oranda tabiatıyla düşerken 7 mm ve üzerindeki taşlara genelde cerrahi müdahale gerekir.
Taş hastalığında ana sorun ağrı değil, idrar kanalındaki tıkanıklık nedeniyle böbrekte üretilen idrarın atılamaması, biriken idrarın böbrekte genişlemeye ve giderek işlev kaybına neden olması durumudur. Böbrek işlevini korumak hedefiyle tıkanıklık derhal giderilmelidir.
Image
Taş Kırma (ESWL: Şok Dalgalarıyla Taş Kırma) Nedir?
Image
Beden dışından gönderilen şok dalgaları ile böbrek ve idrar kanalındaki taşların kırılması sürecidir. Sürecin hafif anestezi altında yapılması önerilir. Taş kırma süreci için hastanede yatmaya gerek yoktur. Kırılan taş kesimlerinin idrar yoluyla zaten uzaklaşması beklenir. Taş kırma sonrasında taş modülleri düşük olasılıkla idrar kanalını tıkayabilmektedir.
Genelde bu tıkanıklık bizatihi açılıp taşlar düşmektedir. Taşın kırılmadığı yahut gereğince parçalanmadığı durumlarda taş kırma sürecini tekrar yapmak gerekebilir.
Taş kırma sürecinden sonra şok dalgalarının bedene girdiği yerde ağrı, kızarıklık ve ciltte kanama olmakta, bu yakınmalar çoğunlukla bir haftada kaybolmaktadır.
Üreterorenoskopi (URS) Nedir?
Image
İdrar kanalından endoskopik imaj sağlayan bir alet ile evvel idrar torbasına oradan da taşın bulunduğu üst idrar yoluna girilir. Kanaldaki taş büyük boyutlardaysa kırılıp kesimler halinde, küçük ise direkt olarak dışarı alınır. İdrar kanalının alt ve orta kısımlarındaki taşlarda muvaffakiyet oranı yüksek iken üst kısımlardaki taşlarda muvaffakiyet düşmektedir. Üst kısımdaki taşların süreç sırasında böbreğe kaçma ihtimali vardır. Bazen taş yahut süreç sonucu kanalda oluşan hasar düzelene kadar idrar akımını sağlamak için idrar kanalının içine süreksiz bir tüp (stent) yerleştirilebilir. Bedende rastgele bir kesi yapılmadan gerçekleştirilen bir süreçtir.