İdrar Kaçırma

Miktarı ne olursa olsun her türlü istemsiz idrar kaçırma durumu “üriner inkontinans” olarak tanımlanır. İdrar kaçırma, öteki bir söz ile mesane denetiminin kaybı, yaygın görülen ve kişiyi sıkıntı durumda bırakan bir sıhhat sorunudur. Bayanlarda erkeklere oranla daha sık görülür ve yapılan araştırmalarda 60 yaş altında kadın-erkek oranı 4/1, 60 yaş ve üstü için 2/1 olarak tespit edilmiştir.

İdrar kaçırma asla yaşlılığın doğal bir sonucu, vazgeçilmez bir modülü olarak görülmemelidir. Uzayan ömür mühleti ve bunun doğal bir sonucu olarak artan yaşlı nüfusun toplumsal hayatın değerli bir kesimi olduğu ve kaliteli yaşaması ve yaşlanması gerektiği göz önünde bulundurulduğunda idrar kaçırmanın toplumsal hayattan uzaklaşma ve konuttan dışarı çıkamama nedeni olarak görülmesi yanlıştır. Pek çok insan kahrın yalnızca kendisinde olduğunu ya da tedavisi olmadığını düşünerek sessizlikle durumu kabul eder. Lakin idrar kaçırma sık görülen ve tedavisi olan bir sorundur. Şikayetlerin ciddiyeti orta sıra öksürme, hapşırma ile tetiklenen sızıntı biçiminde idrar kaçırmadan ani ve şiddetli idrar yapma hissi ile sıkışıp tuvalete yetişemeden tüm kıyafetlerini ıslatacak seviyede idrar kaçırmaya kadar değişir.

Uzun vadeli ve tedavi edilmeyen idrar kaçırma durumunda cilt sorunları ve tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarına neden olabilir ve toplumsal, şahsî ve iş hayatını olumsuz etkileyebilir.

Yaşam kalitesini ve günlük aktiviteyi olumsuz etkileyen idrar kaçırma sorunları kesinlikle bir uzman tarafından değerlendirilmelidir. Kolay ömür stili değişiklikleri ya da ilaç tedavileri ile yaşanan rahatsızlık azaltılabilir ya da idrar kaçırma büsbütün ortadan kaldırılabilir.

• Stres Tipi İdrar Kaçırma /Stres İnkontinans: Öksürme, hapşırma, gülme, antrenman ya da ağır kaldırma sonucu karın içi basıncın artması ile tetiklenen idrar kaçırma olarak tanımlanır. En sık nedeni pelvik taban kaslarındaki zayıflamadır ve bayanlar ortasında en sık görülen idrar kaçırma tipidir. Karın içi basıncın apansız arttığı durumlarda kâfi üretral kapanma sağlanamaz ve idrar kaçırma ortaya çıkar. Altta yatan nedenler ortasında doğum travmaları, menopoz sonrası gelişen östrojen eksikliği, yaşlanma, uzun süren kabızlık, obezite, sigara, uzun süren öksürük sayılabilir.

• Sıkışma Tipi İdrar Kaçırma / Urge İnkontinans: Ani ve şiddetli idrar yapma hissi ve sonrasında gelişen istemsiz idrar kaçırma olarak tanımlanabilir. Gece de görülen sık idrar yapma gereksinimi hissedilebilir. İdrar yolu enfeksiyonu, üriner sistem taşları üzere kolay nedenlerden ya da nörolojik bozukluklar ve diyabet üzere daha önemli nedenlerden kaynaklanabilir.

• Taşma Tipi İdrar Kaçırma / Overflow İnkontinans: Mesanede kapasitenin üzerinde idrar depolanması ve mesanenin tam olarak boşaltılamamasına bağlı olarak devamlı ve sık bir biçimde küçük ölçülerde idrar kaçırma olarak tanımlanır. Erkelerde en sık sebep prostat büyümesidir.

• Fonksiyonel Tip İdrar Kaçırma: Fizikî ya da zihinsel bir yetersizlik durumunda tuvalete vaktinde yetişememe sonucu ortaya çıkan idrar kaçırmadır.

• Miks Tip İdrar Kaçırma: Birden fazla idrar kaçırma tipinin bir ortada bulunması olarak tanımlanır.

İdrar kaçırma nedenleri nelerdir?

İdrar kaçırma bir hastalık değil, bir bulgudur. Günlük alışkanlıklar, altta yatan sıhhat meseleleri ve fizikî sorunlar nedeniyle ortaya çıkabilir.

Geçici idrar kaçırma:

Bazı içecek, yiyecek ve ilaçlar idrar söktürücü üzere ekti göstererek, idrar kesesinde hassasiyete neden olarak ya da idrar ölçüsünü arttırarak şikayetleri tetikleyebilir;

• Alkol: Mesaneyi uyarıcı tesiri vardır ve idrar ölçüsünü arttırır.

• Kafein: Birebir alkol üzere mesaneyi uyarıcı tesiri vardır ve idrar ölçüsünü arttırır.

• Kafeinsiz çay ve kahve: İdrar ölçüsünü arttırır.

• Karbonatlı ve gazlı içecekler

• Yapay tatlandırıcılar

• Mısır şurubu

• Bol baharatlı, şekerli-asitli yiyecekler, bilhassa turunçgiller

• Kalp ve tansiyon ilaçları, sakinleştiriciler ve kas gevşeticiler

• Yüksek doz B ve C vitamini

• Aşırı sıvı alımı: Kısa müddette tüketilen yüksek ölçüde sıvı, mesane kapasitesinden fazla idrar oluşumuna neden olur.

• Yetersiz sıvı tüketimi: Yoğunluğu artan idrar mesaneyi uyarıcı tesir gösterir ve idrar kaçırma şikayetlerini arttırabilir.

Kolaylıkla tedavi edilebilecek kolay sıhhat sorunları nedeniyle ortaya çıkabilir;

• İdrar Yolu Enfeksiyonları: Bu çeşit enfeksiyonlar idrar kesesini tahriş ederek acil idrar yapma isteği ve idrar kaçırmaya neden olabilirler. İdrar yolu enfeksiyonlarının öteki belirtileri idrar yaparken yanma hissi ve berbat kokulu idrardır.

• Kabızlık: Rektum (Kalın bağırsakların makattan evvelki son bölümü) idrar kesesine yakın yerleşimlidir ve idrar kesesi ile pek çok ortak sinirsel ihtarıma sahiptir. Sert bir dışkı hudutları uyararak idrara çıkma sıklığını arttırır.

Kalıcı / Israrlı idrar kaçırma:

İdrar kaçırma bazen altta yatan fizikî sorunlar ya da değişikliklere bağlı olarak kalıcı / ısrarlı hale gelebilir.

• Gebelik: Hormonal değişiklikler ve artan rahim yükü nedeniyle gerilim tip idrar kaçırma ortaya çıkabilir.

• Doğum: Doğum sayısının fazla olması, bebeğin iri olması, müdahaleli doğum (vakum, kaşık vb.) idrar kaçırma riskini arttırabilir. Yapılan bilimsel araştırmalarda vajinal doğum ve sezaryen doğum ortasında idrar kaçırma riski açısından manalı farklılık saptanmamıştır. Doğum hareketi esnasında oluşan basınç ile mesane denetimini sağlayan kasların zayıflaması ve hudut yapıları ve takviye dokuların ziyan görmesi pelvik taban ismi verilen dayanak yapıların sarkmasına neden olur. Bu sarkma ile birlikte idrar kesesi, rahim, rektum, ince bağırsaklar olağan konumundan daha alt düzeylere itilebilir ve vajen (hazne) içine gerçek uzanabilirler. Bu durum idrar kaçırma riskini arttırabilir. Doğuma bağlı idrar kaçırma doğumdan çabucak sonra ya da yıllar sonra ortaya çıkabilir.

• İleri yaş: İdrar kaçırma yaşlanma sürecinin olağan ve kaçınılmaz bir sonucu değildir. Yaşlanma idrar kaçırmaya yol açmaz lakin yaş ilerledikçe ortaya çıkan değişiklikler riski arttırabilir. Yaşla birlikte mesanenin kasılma gücü, mesane kapasitesi, işemeyi geciktirme marifeti azalır. Ortaya çıkan hormonal değişiklikler, güçsüzleşmiş pelvik taban kasları sonucu işlevsel üretra basıncı azalır. Her iki cinsiyette mesane çok kasılma eğilimindedir. Parkinson, inme, kronik depresyon üzere kronik nörolojik hastalıklar; yaşlı bayanlarda idrar çıkışındaki kasların güçsüzlüğü; yaşlı erkeklerde prostat büyümesi, idrar kanal darlıkları üzere idrar çıkışındaki kronik tıkanıklıklar idrar kaçırma riskini arttıran nedenler ortasında sayılabilir. Zihinsel kapasite ve hareketlilikte azalma, reflekslerde bozulma ve gece idrar üretiminin artması da yaşla birlikte artan idrar kaçırma riski nedenleridir.

• Menopoz: Östrojen hormonu idrar kesesi ve üretra ismi verilen dış idrar kanalının iç yüzeyini kaplayan hücrelerin canlı ve sağlıklı kalmasını sağlar. Menopoz sonrası östrojen hormonunun azalması ile bu dokuların bozulması idrar kaçırmayı şiddetlendirebilir.

• Histerektomi (Rahim alınması operasyonu): Bayanlarda rahim ve idrar kesesi pek çok ortak kas ve bağ dokusu ile desteklenir. Rahim alınması da dahil pek çok bayan üreme sistemi cerrahisi pelvik taban kaslarını olumsuz etkileyerek idrar kaçırmaya neden olabilir.

• Prostat büyümesi: Bilhassa ileri yaşta idrar kaçırma uygun huylu prostat büyümesi olarak bilinen, prostat bezinin büyümesinden kaynaklanır.

• Prostat kanseri: Gerilim tipi ya da sıkışma tipi idrar kaçırma tedavi edilmemiş prostat kanseri ile ilişkilendirilebilse de idrar kaçırma sıklıkla prostat kanser tedavilerinin yan tesiri olarak karşımıza çıkar.

• Tıkanıklık: İdrar yollarının rastgele bir düzeyinde oluşan tümöre bağlı tıkanıklık olağan idrar akışını engelleyebilir ve taşma tipi idrar kaçırmaya neden olabilir. İdrar yollarındaki taşlar idrar kaçırmayı tetikleyebilir.

• Nörolojik bozukluklar: Olağan mesane çalışması için beyin, omurilik ve mesane ortasında uyum olması gerekir.Multipl skleroz, Parkinson hastalığı, felç, beyin tümörü, omurilik tümörü ya da omurilik hasarı bu uyumu bozarak idrar kaçırmaya sebep olabilir.

Nasıl teşhis koyulur?

İdrar kaçırmanın tam manasıyla tedavi edilebilmesi için kaçırma tipinin tanımlanması, ciddiyeti ve altta yatan nedenlerin belirlenmesi gerekir. Ayrıntılı tıbbi kıssa alınmalı ve fizik muayene yapılmalıdır. Hekiminizin gerekli gördüğü durumlarda ek testlere ve farlı branşlardan tabip muayenelerine muhtaçlık duyulabilir.

• İdrar Analizi: Enfeksiyon, kanama ve başka olağandışı bulguların tespiti açısından değerlidir.

• Üriner Sistem Ultrasonografisi: İdrar yolları ve iç genital organlar kıymetlendirilir.

• İşeme Günlüğü / Mesane Günlüğü: Birkaç gün boyunca ne kadar sıvı tükettiğinizin ve ne kadar idrar yaptığınızın ölçülerek kaydedilmesi istenir. Birebir vakitte ani sıkışma atakları ve idrar kaçırma sayı ve vakitleri takip edilir.

• İdrar Akım Sürat Ölçümü / Üroflowmetri: İdrar akım suratı ve idrar ölçüsü ölçülür.

• İşeme Sonrası Mesanede Kalan İdrar Ölçümü / PVR: İdrar akım sürat ölçümü sonrasında hekiminiz tarafından bir kateter ya da ultrasonografi yardımıyla mesane içinde kalan idrar ölçüsü kıymetlendirilir.

• Mesane Basınçlarının Ölçümü / Ürodinami: Üretra ve mesane içinde yerleştirilen bir kateter yardımıyla mesane serum ile doldurulur ve bu sırada mesane basınçları ölçülür ve kaydedilir. İdrar kaçırma tipinin belirlenmesinde kıymetli bir testtir.

• Sistografi: Üretra ve mesane içine yerleştirilen bir kateter yardımıyla mesane içine özel boya içeren bir serum verilir ve idrar yaparken alınan radyolojik manzaralar kıymetlendirilir.

• Sistoskopi: Özel kameralı bir sistem ile üretra ve mesane içi kıymetlendirilir ve gerekirse altta yatan tetikleyici durum tedavi edilir.

Nasıl tedavi edilir?

Eğer altta yatan idrar yolu enfeksiyonu, vajinal enfeksiyonlar, kabızlık üzere sıhhat sorunları var ise uygun tedaviler verilerek altta yatan sorunun çözülmesi ile idrar kaçırma da resen ortadan kalkacaktır. Diyete bağlı süreksiz idrar kaçırma problemleri beslenme ve hayat biçimi değişiklikleri ile düzelecektir.

Davranış tedavileri

• Mesane Eğitimi: Mesane eğitimi programının emeli beynimizin mesane üzerindeki denetimini tekrar kazanmaktır. Programı uyguladığınızda sık idrara çıkma, sıkışma ve tuvalete yetişemeden kaçırma üzere yakınmalarınız denetim altına alınır. Acil idrar yapma isteği ortadan kalkana kadar idrar yapmanın engellemesi temeline dayanır. Başlangıçta acil idrar hissi ortaya çıktığında 10 dakika idrar tutmaya çalışılır. Maksat idrar yapma sıklığı 2-4 saate çıkana kadar tuvalete gitme aralıklarını uzatmaktır.

• İkili İşeme: Taşma tipi idrar kaçırmanın engellenmesi için mesanenin tam olarak boşaltılmasını öğrenmeye yardım etme gayesiyle uygulanır. Birkaç dakika orta ile iki kez idrar yapmaya çalışılır.

• Programlı Tuvalete Gitme: İdrar muhtaçlığı olmasa bile sistemli olarak 2-4 saat orta ile tuvalete gidilmesi önerilir.

• Sıvı ve Beslenme İdaresi: Alkol, kafein, asitli yiyecek ve içeceklerin azaltılması ya da kesilmesi gerekebilir. Sıvı alımının günlük 4-6 bardak ile kısıtlanması, yatmadan 2 saat öncesinden sıvı alımının kesilmesi ve uyku öncesi idrar kesesinin boşaltılması, kilo verilmesi ve fizikî aktivitenin arttırılması sorunu ortadan kaldırabilir ya da şikayetleri azaltabilir.

Pelvik Taban Kas Egzersizleri

Kegel idmanları olarak da bilinen pelvik taban kas antrenmanları idrar akımını denetim eden pelvik taban kaslarının güçlendirilmesi emeliyle yapılır. Bir insan gün boyunca pelvik taban kaslarını sık sık kullanır; idrar muhtaçlığı hissettiğinde tuvalete gidinceye kadar bu kasları sıkarak idrarını tutmakta, tuvalete ulaşınca da bu kaslarını gevşeterek idrarını yapmaktadır. Bu teknik bilhassa gerilim tipi idrar kaçırmada tesirli olsa da sıkışma tipi idrar kaçırmada da yarar sağlayabilir.

Pelvik taban kas antrenmanlarını yapmak için, öncelikle idrar akımını durdurmaya çalıştığınızı hayal edin, sonrasında;

• İdrarınızı tutmak için kullandığınız bu kasları sıkın ve 5 saniye boyunca bekleyin ve sonrasında 5 saniye boyunca gevşeyin

• Zamanla sıkma ve bekleme müddetini 10 saniyeye kadar çıkarın

• Bu süreci bir seferde 10 tekrar olacak halde uygulayın ve gün içinde en az 3 set halinde tekrar edin

• Her hafta sayıyı sistemli biçimde arttın ve 6 ay boyunca bu antrenmanı yapmaya devam edin

Elektrostimülasyon

Rektum ya da vajen içine süreksiz olarak yerleştirilen elektrodlar aracılığı ile uygulanan düşük akımlı elektrik ikazları sayesinde pelvik taban kaslarının güçlendirilmesi amaçlanır. Gerilim tipi ve sıkışma tipi idrar kaçırmada tesirli olabilir lakin tedavinin birkaç ay devam etmesi gerekir.

Tıbbi Cihazlar

• Üretral Tıkaç / Urethral Insert: Küçük, tampon gibisi, tek kullanımlık aygıtlardır ve idrar kaçırmayı tetikleyen aktiviteler öncesinde üretra ismi verilen dış idrar kanalına yerleştirilirler. Kaçağı önleyici tıkaç görevi görürler ve idrar yapmadan evvel çıkarılırlar.

• Pesser / Pessary: Vajen (hazne) içine yerleştirilen ve tüm gün duran sert bir halkadır. Bu aygıt vajene yakın yerleşmiş olan mesaneyi üst yanlışsız kaldırır ve idrar kaçırmayı önler. Mesane ve rahim sarkması durumunda tesirlidir.

Girişimsel Tedaviler

• Hacim arttırıcı unsur enjeksiyonları: Sentetik bir unsur üretra ismi verilen dış idrar kanalını çevreleyen doku içine uygulanır. Bu dolgu hususu üretrayı kapalı fiyat ve idrar kaçırmayı denetim altına alır. Cerrahi prosedürlere kıyasla aktifliği düşüktür ve nizamlı aralıklarla tekrarlanması gerekir.

• Botox: Çok faal mesane hastalığı ve sıkışma tipi idrar kaçırma şikayeti olan hastalarda daha kolay birinci basamak tedaviler başarısız olduğunda uygulanır. Nizamlı aralıklarla tekrarlanması gerekir.

• Sakral Nöromodülasyon: Cilt altına yerleştirilen ve mesane denetimini sağlayan hudut guruplarının da içinde bulunduğu sakral hudutlara ağrısız hudut ikazları gönderen bir aygıt aracılığı ile uygulanır. Başka tedavilerin işe yaramadığı sıkışma tipi idrar kaçırma durumunda yarar sağlayabilir. Aygıt kalça bölgesinde cilt altına yerleştirilerek direkt sakral sonlara bağlanabilir ya da bilek düzeyindeki sonlar aracılığı ile sakral sona ihtarlar gönderebilir.

Cerrahi Tedaviler

Daha kolay tedavi usullerinin başarısız olduğu durumlarda uygulanabilir.

• Askı Operasyonları: Gerilim tipi idrar kaçırma tedavisinde uygulanan bu operasyon askı görevi görmesi maksadıyla hastanın kendi dokusu ya da özel sentetik gereçlerin üretra ismi verilen dış idrar kanalı ve mesane boynu altına vajinal yolla yerleştirilmesi ile yapılır. Bilhassa öksürme ve hapşırma üzere karın içi basıncın arttığı durumlarda idrar kanalının kapalı kalması sağlanır.

• Mesane Boyun Süspansiyonu: Kas dokularının kalınlaştığı, mesane ve üretranın birleşim yeri olan mesane boynu ve üretraya takviye sağlamak gayesiyle geliştirilmiş bir metottur. Karın alt bölgesine yapılan bir cerrahi kesi ile gerçekleştirilir. Bölgesel ya da genel anestezi gerekir.

• Sarkma Cerrahisi: Miks tip idrar kaçırma sorunu ve rahim, mesane, rektum üzere pelvik organ sarkması olan bayanlarda askı operasyonları ve sarkma cerrahisi birlikte uygulanır.

• Yapay Üriner Sfinkter / AÜS: Üriner sfinkter, mesane boynu düzeyinde, idrar kanalının etrafını saran ve kasılarak idrar kanalının kapanmasını sağlayan kas yapısıdır. Erkeklerde prostat kanser cerrahisi, âlâ huylu prostat büyümesinde uygulanan açık ya da endoskopik prostat cerrahisi, sinirsel alt idrar yolu bozuklukları, travma ya da doğumsal hastalıklara bağlı gelişen idrar kanal direncinin kaybolması sonucu oluşan bilhassa orta-şiddetli idrar kaçırma tedavisinde kullanılan ve uzun periyot aktiflik ve güvenilirliği ispatlanmış bir yoldur. İdrar kaçırma tedavisinde AÜS uygulaması, idrar kanalının dıştan bası ile kapatılması prensibine dayanır. Bayanda AÜS; tek başına ya da idrar kanalının çok hareketli olması ile birlikte olan şiddetli idrar kaçırma, nüks idrar kaçırma ya da öbür tedavi metotları ile düzeltilemeyen sfinkter yetmezliğine bağlı gerilim tipi idrar kaçırma durumlarında uygulanabilir. Küçük, sıvı dolu bir halka mesane boynu etrafına yerleştirilir ve idrar yapana kadar idrar kanalını kapalı fiyat.

Ped ve kateter kullanımı

Eğer idrar kaçırma sorunu tıbbi tedavi ile büsbütün ortadan kaldırılamıyor ise bu çeşit eserlerin kullanımı idrar kaçırmanın verdiği rahatsızlığı azaltabilir.

İdrar kaçırma önlenebilir mi?

İdrar kaçırma sorunu önlenemez lakin risk azaltılabilir.

• Sağlıklı kiloda kalmak

• Özellikle gebelik esnasından pelvik taban antrenmanları yapmak

• Kafein, asitli yiyecek ve içecekler üzere mesanede rahatsızlık oluşturan besinlerden uzak durmak

• Lifli besinler ile beslenerek kabızlığı önlemek

• Uzun süren öksürük, kabızlık durumlarında erken teşhis ve tedavi

• Prostat hastalığı açısından erken teşhis ve tedavi

Bazı ömür stili değişiklikleri ile hayat kalitesinin bozulması önlenebilir;

Dışarı çıkarken ped kullanılabilir ve yedek kıyafet bulundurulabilir.

İdrar kaçırma durumunda cilt tahrişini önlemek için ekstra ihtimam göstermek gerekir.

• Kişisel paklık için lif kullanımı

• Cildin hava ile temas ederek kurutulması

• Vücudun doğal savunma sistemini bozacağı için sık genital bölge temizliğinden kaçınılması

• Cildin idrar ile temasını önlemek için bariyer özelliği olan kremlerin kullanılması

Sıkışma tipi idrar kaçırma ve gece idrar kaçırmaları durumunda konut daha kullanışlı hale getirilebilir.

• Halı ve mobilyalar çarpma ve düşme riskini azaltmak için tekrar yerleştirilebilir

• Düşme ve çarpma riskini en aza indirmek için gece aydınlatmaları kullanılabilir

Fonksiyonel tip idrar kaçırma kelam konusu ise;

• Yatak odasında sürgü bulundurulabilir

• Tuvalet oturağı yükseltilebilir

• Banyo kapısı daha geniş ve kolay açılabilir hale getirilebilir.

• Kolaylıkla çıkarılabilecek kıyafetler giyilebilir