İnfertilite (kısırlık) pek çok çift için sürpriz bir durumdur. Çiftler istedikleri vakit yahut doğum denetim yollarını bıraktıktan sonra çabucak çocuk sahibi olabileceklerini düşünürler. Birçok çift çarçabuk çocuk sahibi olabilse de kimileri için bu çok sıkıntı gerçekleşir. İnfertilite oranı toplumda % 10-15 ortasında görülmektedir. Bu yazıda erkeğe bağlı infertilite (kısırlık) sebepleri ve üroloji tedavi prosedürleri hakkında bilgi verilmiştir.
İnfertilite (kısırlık) Nedir?
İnfertilite genel olarak üreme işlevinin yerine getirilememesi olarak tanımlanır. Gebelikle ilgili rastgele bir korunma tedbiri olmaksızın 1 yıl nizamlı cinsel ilgiye karşın çocuk sahibi olamayan çiftler için infertilite kelam mevzusudur.
Erkek Üreme Sistemi
Ergenlik çağının başlaması ile erkeklerde sperm üretimi başlar. Beyindeki hipofiz bezinden folikül stimüle edici hormon (FSH) ve luteinizan hormon (LH) salgılanır.
FSH sperm üretimini etkinler, LH testosteron hormonunun salgılanmasına yol açar, bu durum sperm olgunlaşmasını sağlar. Spermler testislerde üretilir ve epididimde gelişimini tamamlar. Bu yaklaşık olarak 3 ay sürer. Olgun spermler cinsel ilgi sırasında sperm kanallarından bayan vajinasına atılır. Bu sırada prostat ve prostat ardındaki bezlerden ( veziküla seminalis ) spermi besleyen ve koruyan sıvılar da meniye karışır. Sperm üretimi erkeğin hayatı boyunca devam eder.
Erkeklerin Bilmesi Gerekenler
İnfertilite sorunu bayan ve erkeği eşit oranda tesirler. İnfertilite çiftlerde % 40 erkeğe bağlı, % 40 bayana bağlı, % 10 erkek ve bayan bağlı, % 10 bilinmeyen sebeplerden meydana gelir. Bu nedenle infertil çiftlerin her ikisi de sorunu anlamalı ve kendi ortasında tartışmalıdır.
Erkek infertilitesi birçok sebebe bağlıdır. Sperm üretim bozuklukları, sperm kanallarındaki tıkanıklıklar, sperme karşı antikor varlığı, testis travması, hormonal bozukluklar, anatomik sorunlar, varikosel, geçirilmiş hastalıklar, infeksiyonlar ve birtakım ilaçlar infertiliteye yol açabilir.
Sebep ne olursa olsun infertilitenin üstesinden gelmek kolay değildir. Birçok infertil erkek kendisini eksik ve mutsuz hisseder. Kimileri erkekliğini kaybettiğini düşünür. Bu hisler olağandır ve üstesinden gelmenin yolu başka beşerlerle irtibat kurmaktır. İnfertil çiftler bu sorunların üstesinden gelmek için birbirlerine dayanak olmalıdır. İnfertilite sebeplerinin % 90′ının tedavi edilebildiği ve birçok tedavi seçeneğinin bulunduğu unutulmamalıdır.
Fertiliteyi (Üreme Yeteneği) Etkileyen Hayat Kaideleri ve Alışkanlıklar:
- Sigara:Sperm sayı ve hareketliliğini düşürür ve spermin olağan yapısını bozar.
- Alkol:Aşırı alkol alımı sperm sayısını düşürür ve olağandışı sperm üretimine yol açar.
- Testis ısısı:Erkeklerde testis ısısı beden ısısından düşüktür. Testis ısısı artarsa sperm üretimi azalır. Yüksek ateş, sıcak ortamda çalışma, sauna ve dar pantolon giyme testis ısısını arttırabilir.
- Aşırı kilo:Testis ısısının artmasına ve sperm sayısının azalmasına yol açar.
- Aşırı idman:Hormon üretimini azaltarak infertiliteye sebep olabilir.
- İlaçlar:Bazı tansiyon ve ülser ilaçları sperm sayısını düşürebilir ve cinsel arzuyu azaltabilir.
İnfertilitenin Kıymetlendirilmesi:
Hastanın tıbbi özgeçmişi
Geçirilmiş kabakulak, birtakım ateşli hastalıklar, cerrahi teşebbüsler yahut travmalar, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar fertiliteyi etkileyebilir. Ayrıyeten kimyasal hususlara maruz kalma , gerilim, ilaç ve alkol kullanımı, idman alışkanlıkları, cinsel ilgi vakit ve sıklığı, ailede bu tip sorun varlığı da değerlidir.
Fizik muayene
Ürolog üreme organlarını muayene eder. Testislerin yerinde olup olmadığı, testislerin durumu, sperm kanalları, skrotum içinde genişlemiş damarların olup olmadığı (varikosel) araştırılır. Prostat muayenesi de yapılmalıdır. Ayrıyeten beden yağ ve kıllarının dağılımına bakılır.
Laboratuar testleri:
Semen (meni) tahlili: 48 saatlik cinsel perhizden sonra alınan taze semen makroskopik ve mikroskopik değerlendirmeye tabi tutulur. Sperm sayısı değişkenlik gösterebildiği için semen tahlili en az 2 sefer yapılmalıdır. Burada sperm sayısı, hareketliliği ve biçimi kıymetlendirilir. Bu test tek başına fertilite durumunu göstermez, zira burada spermin tüm işlevlerini görmek mümkün değildir. Ama infertilitenin başlangıç değerlendirmesi için birinci yapılan kolay ve faydalı bir testtir.
Tanı Koydurucu Testler:
Semen tahlilinde rastgele bir anormallik varsa yapılır.
- İdrar tahlili:İdrarda beyaz kan hücrelerinin (lökosit) varlığı idrar yolu enfeksiyonunu yahut prostat enfeksiyonunu gösterir. İdrarda kıymetli sayıda sperm bulunması idrar torbasına semen kaçtığına işaret eder.
- Hormon tahlili:Serum FSH, LH ve testosteron seviyelerine bakılır. Bunlar testis işlevleri hakkında bilgi verir.
- Semende lökosit sayısı:Özel boya yahut antikorlar yardımıyla semendeki beyaz kan hücrelerinin sayısı araştırılır. Bunların fazlalığı genital sistem enfeksiyonunu gösterir ve kesinlikle tedavi edilmelidir, aksi halde spermlere ziyan verir.
- Antisperm antikor testi:Bu test bayanda yahut erkekte sperme karşı antikor var olup olmadığını gösterir. Antisperm antikorlar spermle tepkiye girip onlara ziyan verir ve hareketsiz kılar.
- Ultrasonografi:Testislerin yapısı, damarlardaki genişlemeler (varikosel) ve sperm kanallarındaki darlıklar hakkında bilgi verir.
- Testis biyopsisi:Semen tahlilinde çok düşük sayıda sperm olması yahut hiç olmaması durumunda yapılır. Her iki testisten anestezi altında birkaç adet doku modülü ve tıpkı anda iğne ile doku emilimi yapılarak testisteki sperm üretiminin haritası çıkarılır. Alınan örnekler mikroskop altında incelenerek sperm hücresi aranır. Bu teknikle testislerin sperm üretimi hakkında bilgi sahibi olunur.
Tedavi
- Enfeksiyonlar ve hormonal bozukluklar ilaç verilerek tedavi edilir.
- Varikosel operasyonu:İnfertil erkeklerin % 60′ında varikosel bulunur. Varikosel sperm üretimini etkiliyorsa yahut testiste küçülme yapıyorsa tedavi edilir. Varikosel ameliyatı mikroskop altında yapılmalıdır. Bu sayede gözle görülemeyen küçük damarların bağlanması ameliyat muvaffakiyetini arttırır ve varikosel tekrarlamasını önler. Varikosel operasyonu %75 hastada sperm kalitesinde düzelme sağlar ve % 35 oranında gebelik elde edilir.
- Sperm kanallarındaki tıkanıklıkların giderilmesi:Sperm kanallarının prostata açılan yerindeki darlık yapan sebepler endoskopik olarak kesilerek açılır. Öbür seviyelerdeki tıkanıklık bölgeleri ise mikroskop altında bulunup çıkartılır geri kalan sağlam bölgeler birbirine tekrar dikilerek meninin doğal yolla dışarı atılması sağlanır.
Yardımcı Üreme Teknikleri – İntrauterin inseminasyon:Düşük sperm sayısı, endometriosis, açıklanamayan infertilite, servikal mukus yetersizliği ve sperme karşı antikor varlığında uygulanır. Erkekten alınan semen özel solüsyonlarla yıkanıp kaliteli spermler elde edilir ve daha sonra bayan rahmine özel bir sonda ile verilir. Bu sistem hormon tedavisi ile birlikte yapılmalıdır. - İn vitro fertilizasyon (IVF):Kadın yollarındaki darlıklarda yahut açıklanamayan infertilitede uygulanır. Hormonal tedavi ile bayanın yumurtlaması sağlanıp olgun yumurta elde edilir. Bu yumurta dışarı alınır. Laboratuar koşullarında yumurta ile sperm birleştirilir. Birkaç gün sonrada oluşan döllenmiş hücre bayan rahmine yerleştirilir.
- GİFT:Dışarı alınan bayan yumurtası ve sperm birlikte bayan yumurtalık yollarına yerleştirilip doğal döllenme sağlanır.
- ZİFT:Laboratuar kurallarında döllenmiş yumurta bayan yumurtalık yolların yerleştirilir.
- ICSI (Mikroenjeksiyon):Laboratuar kaidelerinde bayan yumurtası içine erkekten elde edilen sperm iğne ile yerleştirilerek elde edilen döllenmiş yumurta bayan haznesine konur. ICSI’de spermin hangi yolla elde edildiğinin değeri yoktur. Böylelikle spermin bayan üreme yollarındaki ilerlemesine, yumurtayı aramasına ve yumurtayı doğal olarak döllemesine gerek kalmaz. Süreç öncesi bayan yumurtalıkları ilaç ile uyarılır. ICSI için birkaç sperm hücresi kafidir. ICSI ile çocuk sahibi olma oranı % 35 civarındadır.
- TESE+ICSI:Menide sperm hücresi yoksa testis biyopsisi malzemesinden elde edilen sperm hücresi, ICSI için kullanılır.