Kısırlık – tüp bebek tedavisi bilgilenmeyi zarurî kılar
Hamile kalmayı planlayan çiftlerin yapmaları gerekenlerin başında eşleriyle birlikte fizikî durumlarını değerlendirmeleri gelmektedir. Doğurganlığı etkileyen faktörlerin farkına varmak da son derece değer taşımaktadır. Bilgilenmek ve farkındalık sayesinde gerek doğal yollarla, gerekse yardımla üreme teknikleri ile hamile kalma bahtı da artmaktadır.
Ovulasyon ( Yumurtlama ) Faktörü
Çocuk sahibi olamayan bayanların %25′ inde ovulasyon (yumurtlama) düzensizlikleri vardır bunun nasıl oluştuğunu anlayabilmek için, yumurtalık işlevlerinin bilinmesi gerekir.
Üreme çağında yumurtalıkların iki ana işlevi vardır; bunlardan biri tertipli adet kanamalarının ortasında yumurta üretimi, oburu ise östrojen ve progesteron hormonlarının salınmasıdır. Bu hormonlar yumurtayı döllenmeye, Fallop tüplerini de embryo transferine hazırlar ve döllenen embryonun rahimde tutunabilmesi için gerekli ortamı sağlar. Beyindeki hipofiz bezinden yumurta gelişimini uyaran hormon (FSH) ve yumurtanın olgunlaşarak çatlamasını uyaran hormonların (LH) salınımı ile yumurta gelişimini ve yumurtalıklarda hormon üretimini denetim eder. Adet kanaması sonrasında FSH ve LH hormonlarının tesiri ile folikül gelişimi başlar, östrojen salgılayan her folikül bir yumurta içerir. Menstruel siklusun (adet dönemi) ortasında yumurtlama gerçekleşir. Baskın olan folikül çatlar ve yumurta Fallop tüplerine atılır, çatlayan folikülün hücreleri progesteron hormonu salgılar. Boş folikül büzüşür ve oluşan sarı renkli yapıya korpus luteum ismi verilir. Menstruel siklusun luteal faz denen ikinci devrinde korpus luteumdan östrojen ve çok ölçüde progesteron salgılanır.
Eğer döllenme gerçekleşirse döllenen yumurta (embryo) Fallop tüplerinde üç dört gün geçirdikten sonra rahme gelerek endometrium denen rahmin iç katmanına yerleşir. Östrojen ve progesteron rahmi embryonun tutunabilmesi için hazır hale getirir ve embryonun besinini sağlar. Şayet döllenmiş yumurta rahme tutunamazsa bu hormonlar yumurtlamadan iki hafta sonra yeterlice azalır, ve rahmin iç katmanı dökülür, bu da adet kanamasına neden olur. Menstrüel siklus tekrar başlar.
Çocuk sahibi olamayan bayanların %25′ inde ovulasyon (yumurtlama) düzensizlikleri vardır. Bazal beden ısısı ölçümü ile yumurtlamanın gerçekleşip, gerçekleşmediği anlaşılabilir. Bayan adet devrinin birinci gününden itibaren her sabah uyandığında derece ile ağızdan beden ısısını ölçer ve tabloya işler. Yumurtlama gerçekleştikten çabucak sonra beden ısısı 0.5oC artar. Şayet yumurtlama gerçekleşmezse beden ısısı değişmez. Kanda yahut idrarda Luteinize Edici Hormon (LH) seviyesi belirlenerek de yumurtlamanın olup olmadığı belirlenir. Ayrıyeten ultrason ile yapılan takipler ile de yumurtalıklardaki folikül gelişimi ve yumurtlamanın olup olmadığı belirlenebilir.
Yumurtlamadaki sorunlar birçok nedene bağlı olabilir. Diet, kullanılan ilaçlar ve ömür stili yumurtlamayı tesirler. En sık görülen neden beyin yumurtalık aksının sistemli çalışmamasıdır. Daha az olarak yumurtalıkların kendindeki bir sorun yumurtlama bozukluklarına neden olur.
Beyin yumurtalık aksının çalışmasındaki sorunlar iki değişik biçimde görülebilir. Hipotalamik pitüiter işlev bozukluğunda hastada adet düzensizliği ve yumurtlama bozuklukları görülürken Hipotalamik pitüiter yetmezlikte yumurtlama hiç gerçekleşmez ve hasta adet görmez.
Hipotalamik pitüiter işlev bozukluğu yumurtlama bozukluklarının en sık görülen ve en kolay tedavi edilebilen nedenidir. Bu durum şişmanlığa, gerilime, kullanılan ilaçlara ve polikistik over sendromu olarak isimlendirilen nedenlere bağlı olabilir.
Hipotalamik pitüiter yetmezlik az görülen bir durumdur. Yumurtalıklara beyinden hiç bir hormonal ikaz gitmediği için folikül gelişimi ve yumurtlama gerçekleşmez.
Yumurtalıklarda görülen yetmezlikte yumurtlama bozukluklarının ender görülen bir öbür nedenidir. Bu bağışıklık sistemindeki bozukluklara, doğuştan olan sorunlara yahut enfeksiyonlara bağlı olabilir.
Yumurtlama gerçekleşmeyen hastalarda ilaç kullanılarak follikül gelişimi ve yumurtlama sağlanır. Uygulanan tedavi ile hastaların yaklaşık % 50′ si altı ay içinde hamile kalır.
Polikistik over sendromu
Sistemsiz yada adet kanaması olmadan geçen sikluslar, tüylenme, infertilite ve kilo artışı ile karakterize bir durumdur. Birinci kere Stein ve Levental isimli hekimler tarafından 1935’de tanımlanmıştır. Polikistik over hastalığı olan olaylarda bir çok küçük kistler içeren büyük yumurtalıklar dikkati çeker. Adet düzensizliği, tüylenme ve kilo alma değişik boyutlarda yahut hiç olmayabilir, ancak yumurtalıklardaki kistler tipikdir ve ultrasonografik olarak saptanır. Polikistik over hastalığında beyindeki hormonlar kâfi ölçüde salgılanmaz, yumurta gelişimi ve yumurtlama gerçekleşmez. LH/FSH oranı artarak bozulur. Folikül (yumurta) gelişimi adet siklusunun birinci devrinde durur. Bu yüzden östrojen ve androjen hormonları daima yüksek seviyelerde olur. Yumurtalıklar büyür ve kistler oluşur, buda daha fazla östrojen ve androjen (erkeklik hormonu) hormonu salınmasına yol açar. Artan hormon seviyeleri ve yumutlamanın olmaması infertiliteye neden olur. Artmış hormonlarla daima uyarılan endometrium (rahmin iç tabakası) kalınlaşırak fazla ve sistemsiz kanamaya yol açar. Yüksek dozdaki östrojenin endometriumu daima uyarması sonucu yıllar içinde rahim kanseri gelişebilir. Artmış androjen (erkeklik hormonu) düzeyleride çok kıllanmaya neden olur. Polikistik over hastalığı olan hastaların rahim ve yumurtalık kanalları olağandır. Bu hastaların yumurtalıklarında ultrason ile rahatlıkla görülebilen 8 mm’den küçük çok sayıda minik kistler mevcuttur. Bu kistler ekseriyetle büyümeyip küçük kalırlar, yumurtalık kanseri riskini arttırmadıklarından cerrahi bir sürece gerek yoktur.
Polikistik over hastalığının bulguları
– Adet düzensizliği.
– İnfertilite.
– Tekrarlayan düşük.
– Tüylenme.
– Kilo artışı.
– Olağandışı insülin yanıtı yahut şeker hastalığı.
– Kalp hastalığı.
– Göğüslerden süt gelmesi.
Polikistik over hastalığının nedenleri
Yumurtalıkların işlevini bozarak polikistik over hastalığına neden olan birçok faktör vardır.
Bilinen kimi nedenler;
– Şişmanlık;
Polikistik over hastalığının en sık görülen nedeni şişmanlıktır. Yağlı dokular östrojen salgılar, buda beyindeki hipofiz bezinden kâfi FSH salgılanmasını engelleyerek yumurtlamayı mahzurlar.
– Diabet (Şeker Hastalığı);
İnsülin seviyelerinin yüksek olduğu diabetli hastalarda yumurtalıkların olağan işlevi bozulur ve polikistik over hastalığına benzeri tablo gelişir.
Polikistik Over Hastalığının Tanısı
Polikistik over hastalığının tanısı hastanın yakınmaları ve muayenesi ile çarçabuk konabilir. Teşhisin doğrulanabilmesi için kan hormon seviyelerinin belirlenmesi gerekir. Ultrason incelemesi ile yumurtalıklardaki kistler belirlenir. Şayet hastalık uzun mühletten beri devam ediyorsa rahimden modül alınarak kıymetlendirilir.
Polikistik Over Hastalığının Tedavisi
Tanısı konduktan sonra polikistik over hastalığının tedavisi kolaydır. Hasta ileride gebelik istemese bile kesinlikle tedavi görmelidir, zira uzun müddet yüksek seviyedeki hormonlara maruz kalınması rahim kanserine yol açabilir.
– Kilo Verme
Birçok polikistik over hastası kilo vererek olağana dönebilir. Uzun mühletten beri şişman olan şahısların kilo vermesi vakit ve uğraş gerektirir. Bu hastaların hekim denetimi altında verilen diet programlarını uygulamaları ve ekzersiz yapmaları gerekmektedir.
– Ovulasyon İndüksiyonu (Yumurtlamanın Uyarılması)
Hastalığın tedavi edilmesindeki ana emel bayanın çocuk sahibi olabilmesi için yumurtlamanın uyarılmasıdır.
– Cerrahi Tedavi
İlaçlar ile tedavi sağlanamazsa laparoskopi ile lazer yahut elekrokoter uygulanarak yumurtlama uyarılabilir.
Bu tedavilerin sonuç vermediği olaylar günümüzde tüp bebek tedavisi ile çocuk sahibi olabilir. Tedavide erken teşhis değerlidir, annesinde polikistik over hastalığı olan bayanlar dikkatli olmalıdır. Şayet adetlerin başlamasından beri adet düzensizlikleri varsa polikistik over hastalığı tarafından araştırma yapılması gerekir.
Jinekolojik Enfeksiyonlar
Üreme sıhhatini müdafaanın en kıymetli basamaklarından biri genital organlardaki enfeksiyonların erken teşhis ve tedavisidir. Yaygın olarak görülen bu enfeksiyonlar büyük rahatsızlık vermenin yanı sıra, yaptığı kalıcı hasarlarla ileride infertilite üzere istenmeyen sonuçlar doğurur.
Vajinal Enfeksiyonlar;
Bayanlarda en sık görülen enfeksiyonlar vajinal enfeksiyonlardır. Vajiniti olan bayanların en değerli yakınmaları, kaşıntı ve yanma hissi, koyu renkli ve makus kokulu vajinal akıntı, idrar yaparken yanma ve cinsel ilgi sırasında ağrıdır. Mantarlar, bakteriler ve kimi parazitler enfeksiyonlara yol açabilir.
Mantar enfeksiyonları gebelikte, antibiyotik ve doğum denetim hapı kullananlarda ve şeker hastalarında sık görülür. Mantara bağlı vajinitlerde beyaz renkli ve peynirimsi bir akıntı olur. Vajinal mantar enfeksiyonları spermin yumurtaya gerçek taşınmasını mahzurlar. Vajinal ortama değiştirerek spermin canlı kalma müddetini kısaltır. Mantar enfeksiyonları erkeklerde de görülebilir ve kaşıntı, akıntı üzere yakınmalara yol açar. Bu enfeksiyonlar sperm transportunu mahzurlar ve sperm hücrelerine tutunarak sperm hareketliliğini azaltır. Antimikotik (mantarlara etkili) ilaçlar ile kolay kolay tedavi edilebilir.
Trikomonas ismi verilen parazit bayanlarda vajina, erkeklerde üretra ve prostat bezinde yaşayarak çoğalır ve cinsel ilgi ile bulaşır. Yol açtığı vajinal enfeksiyonlarda makûs kokulu, yeşil renkli bir akıntı, kaşıntı, idrar yaparken yanma ve sızıya yol açar. Erkeklerde akıntı ve kaşıntıya yol açabilir. Bu parazit vajinal ortamı bozarak üreme sıhhatini olumsuz etkileyebilir. Bu enfeksiyon antibiyotikler ile tedavi edilir.
Bakterilerin neden olduğu ve bakteriyel vajinoz olarak isimlendirilen durumda sarı renkli ve makûs kokulu vajinal akıntı görülür. Bu enfeksiyon erkeklerde çoklukla rastgele bir bulguya yol açmaz. Vajinal ortamı değiştirerek spermin hareketini olumsuz tesirler ve döllenmeyi pürüzler. Düşük ihtimalini arttırır. Bu durum antibiyotikler ile tedavi edilebilir.
Klamidya Enfeksiyonları;
Cinsel temas yolu ile geçen hastalıkların en sık görülen ve en kıymetli olanlarından biridir. Klamidya enfeksiyonları bayanlarda kokusuz sarı renkli akıntı, adet devirlerinin ortasında kanama, cinsel alaka sırasında ağrıya neden olabileceği üzere hiç bulgu vermeden ilerleyerek tüplerde tıkanıklık ve yapışıklıklar oluşturarak infertiliteye neden olabilir.
Klamidya enfeksiyonları erkeklerde peniste beyaz renkli akıntıya, idrar yaparken yanma ve sızıya neden olur. Epididimis ve prostat bezi etkilenir. Çocuğu olmayan çiftler klamidya enfeksiyonu tarafından de incelenmelidir. Hastalık gerekli laboratuvar incelemeleri ile tespit edildikten sonra antibiyotik tedavisi uygulanır. Bayanlarda ilerlemiş hadiselerde laparoskopi ile tüplerde tıkanıklık tespit edildiğinde tüp bebek tedavisi önerilir.
Üreoplazma ve Mikoplazma enfeksiyonları;
Bayan ve erkekte çoklukla rastgele bir bulguya yol açmayan bu mikroorganizmaların düşük riskini arttırdığı bilinmektedir. Gerekli laboratuvar incelemeleri ile tespit edilen enfeksiyonlar antibiyotik ile tedavi edilebilir.
Gonore (Bel Soğukluğu);
Cinsel temas yolu ile bulaşan öbür kıymetli enfeksiyon gonoredir. Bu enfeksiyon bayanlarda bulgu vermeyebileceği üzere vajinal akıntı, bel ağrısı ve adet düzensizliklerine de neden olabilir. Erkeklerde sarı renkli uretral akıntı, idrar yaparken yanma ve ağrıya neden olur. Enfeksiyon kan yolu ile yayılarak çok daha önemli tablolar oluşturabilir. Bayanlarda Fallop tüplerinde tıkanıklık ve yapışıklıklar oluşturarak, erkeklerde ise sperm geçişini engelleyerek infertiliteye neden olabilir. Hastalık teşhis edildikten sonra antibiyotikler ile tedavisi kolaydır.
Herpes Simpleks Virüs Enfeksiyonları;
Uçuk virüsü olarak bilinen bu virus genital organlarda ağrılı ülserler oluşturur. Bayanlarda vajina ve rahim ağzında erkeklerde ise peniste oluşan ülserler büyük rahatsızlık verir. Ateş, kas ağrıları ve yorgunluk da tabloya eşlik edebilir. Cinsel alaka ile bulaşan enfeksiyon sık sık tekrarlama eğilimindedir. Tekrarlayan enfeksiyonlar daha hafif seyreder. Bayanlarda adet kanamasından 5-10 gün evvel enfeksiyon başlar. Kronik bir enfeksiyon olan herpesin kesin tedavisi yoktur, tedavi semptomatik yani virüsün yol açtığı rahatsızlıkların ve ağrının giderilmesini ve oluşan ülserlerin çabuk güzelleştirilmesini maksatlar. Herpes enfeksiyonu vajinal ortamı değiştirerek ve cinsel ilgiyi imkansız kılarak gebeliğin elde edilmesini zorlaştırır.
Gebelikte herpes enfeksiyonları çok kıymetlidir. Yeni doğanda yaygın herpes enfeksiyonuna ve ensefalite (beyin iltihabı) neden olur. Faal herpes enfeksiyonu olan hamileler sezeryan ile doğum yapmalıdır.
Genital siğiller;
Human papilloma virüs enfeksiyonları erkeklerde peniste, bayanlarda vajina ve rahim ağzında siğillerin çıkmasına neden olur. Bu enfeksiyonlar vajinanın olağan ortamını bozarak gebeliğin oluşmasını maniler, ayrıyeten virüsün birtakım tipleri rahim ağzı dokusunda değişikliklere ve rahim ağzı kanserine neden olabilir. Gebelikte bu tip lezyonlar büyüyerek rahim ağzını kapatır ve olağan doğuma imkan vermez. Tedavisinde siğillerin cerrahi olarak çıkartılması yahut yakılması gerekir.
Frengi (Sifilis);
Bir bakterinin neden olduğu bu hastalık hayatı tehlike olşturabilir. Enfeksiyon cinsel temas yolu ile bulaşır. Günümüzde faal antibiyotiklerin kullanılması ile frengi hadiselerinde bariz bir azalma tespit edilmiştir. Gebelikteki frengi olaylarında bebekte etkilenebilir. ve yeni tabiatın ağır tabloları ortaya çıkar. Frenginin birinci bulgusu çoğunlukla genital bölgede ağrısız yumuşak kabartılardır. Şayet tedavi edilmezse bu durum tabiatıyla kaybolur ve bakteri bedende kalıcı olur. Bir müddet sonra (3 hafta-6 ay) bedene yayılan kızarıklıklar oluşur. Genital bölgede gri renkli yaralar belirir ve genel olarak ateş, yorgunluk, boğaz ağrısı ve saç dökülmesi görülür. Enfeksiyon bu devirde de tedavi edilmezse bir müddet sonra bedenin kalp, beyin ve hudut sistemi üzere hayati organlarını tesirler. Enfeksiyon bu kademede bedende kalıcı hasarlar oluşturabilir ve hayati tehlike oluşturabilir. Günümüzde frengi teşhis edildiğinde aktif tedavisi mümkündür. Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir.
Genital enfeksiyonların önlenmesi, teşhis ve tedavisi
Genital enfeksiyonların hepsi her vakit bulgu vermeyebilir. Bu nedenle sistemli denetimler çok kıymetlidir. Birtakım hastalara üreme kanallarında enfeksiyona bağlı kalıcı hasar oluştuğu söylendiğinde bunu kabullenmekte zorluk çekerler, zira enfeksiyon geçirdiklerini hatırlayamazlar. Bu enfeksiyonlara sub-klinik, yani klinikde hiç bir bulgu vermeden oluşan enfeksiyonlar denir. Bu enfeksiyonların tanısı lakin tertipli denetimlerle konulabilir. Vajina ve rahim ağzından alınan örneklerde yapılan laboratuvar incelemeleri ile enfeksiyon etkeni saptanır. Etken olan mikroorganizmanın tanımlanması tedavinin tesirli olması açısından çok değerlidir. Uygun antibiyotik kullanımı ile genital enfeksiyonların tedavisinden kesin sonuç almak mümkündür. Bayanlarda geç kalınan durumlarda enfeksiyon karın içine yayılarak pelvik enflamatuvar hastalık olarak isimlendirdiğimiz ateş, titreme üzere sistemik bulguların da görüldüğü ve üreme organlarında kalıcı hasarlar oluşturan klinik tabloyla karşılaşılabilir.
Enfeksiyondan şüphelenildiğinde derhal doktora başvurulmalıdır. Rastgele kullanılan antibiyotikler etken mikroorganizmanın direnç kazanmasına ve tedaviyi daha da güçleştirerek durumun uzamasına neden olabilir.
Genital enfeksiyonlarda tedaviden daha değerli basamak enfeksiyonlardan korunmakdır. Çok eşlilik genital enfeksiyon riskini arttırır. Bu nedenle kimi batılı toplumlarda hijyen (vücut ve etraf temiziği) uygun olmasına karşın genital enfeksiyonlara sık rastlanır. Evli çiftlerin tedavisinde hem bayanın hem de erkeğin kıymetlendirilmesi ve tedavisi gerekir. Beden ve yaşanılan etrafın paklığına dikkat edilmelidir. Genital bölgenin paklığı abartılmamalı ve genital paklık için kimyasal içeren eserler kullanılmamalıdır. Zira bedenin tüm mukozal yüzeylerinde (vajina, ağız, burun v.s) flora olarak isimlendirilen gözetici bir mikroorganizma popülasyonu vardır. Çok paklık ile bu mikroorganizmaların uzaklaştırılması enfeksiyonlara taban hazırlar. Genital bölgeye deodorant sıkılması, kokulu tampon ve pedlerin kullanımı sakıncalıdır. Genital bölgenin nemli kalmamasına ihtimam gösterilmesi gerekir. Bu durum mikroorganizmaların çoğalmasını kolaylaştırır. Bu nedenle pamuklu iç çamaşırları tercih edilmeli ve dar giysilerden kaçınılmalıdır.
