Uzun yıllardır devam alerji öyküsü ile birlikte astımı olanlarda ayrıyeten birçok defa “hassas mide” ön yargılarına maruz kalan şahıslarda yemek sırasında nefes darlığı, yüzünde kızarıklık ya da ani karın krampları ve sonrasında ishal atakları gelişiyorsa besinlerin içinde yer alan tetikleyicilerinizden birine ezkaza maruz kaldığını düşünmek gerekir. Fakat hangi tetikleyici olduğunu bulmak sıkıntı olabilir. Eğer öyleyse, sülfit hassaslığı mümkünlüğünü düşünmeliyiz
SÜLFİT HASSASİYETİ NEDİR ?
Gıdaların raf ömrünün artması bozulmasını önlemek için besin katkı unsurları kullanılmaktadır. Besin katkı unsurları besinlerin dayanıklılığını arttırmak, için yahut istenilen tadı, kıvamı yahut rengi vermek için besinlerin içine konulur. Gıda eserlerine katılan katkı hususları etiket üzerinde ya kendi isimleriyle ya da onlara Avrupa ülkeleri tarafından verilmiş olan ̎E ̎ koduyla yapılır. Besinlerin içine konulan besin kollayıcı hususlar (E-kodları 200 – 299) ile etiketler üzerinde yer alır. Besin koruyucuları ve besin katkı hususları her geçen gün sayısı artmaktadır bunlardan biride sülfit bileşikleridir.
Gıda koruyucuları içinde yer alan sülfitler doğal olarak birtakım meyve sebzelerin içinde bulunabilir yahut besin katkı unsuru olarak kimi besinlerin içine konulabilir. Ender olmakla birlikte kimi insanlarda (FDA’ya nazaran ABD’ de yaklaşık 100 şahıstan 1’inde ) bu bileşiklere hassaslık görülmektedir.
Sülfitler, bazen içecekler, yiyecekler ve bazen de ilaçlarda hami olarak kullanılmaktadır. Sülfitlere bağlı gelişen tepkiler besin intoleransı belirtileri ile görülebilir yahut altta yatan astıma bağlı astım semptomlarını artırabilir. Bunun dışında bazen alerjik rinit (saman nezlesi) gibisi tepkilere, bazen ürtiker (kurdeşen) kontakt dermatit üzere cilt şikayetlerine yol açabilirken çok enderde olsa anafilaksi (ciddi alerjik reaksiyonlar) üzere hayatı tehdit eden tepkilere neden olabilir.
Sülfit içeren besinlerin alındığında en sık şikayet astımlı hastalarda hırıltı semptomlarının ortaya çıkması yahut daha evvel astım şikayetleri olmayan bireylerde astım belirtilerinin görülmesidir.
SÜLFİT NEDİR ?
Sülfitler, besin katkı unsuru olarak kullanıldıklarında sodyum yahut potasyum bisülfit, sodyum yahut potasyum sülfit ve kükürt dioksit üzere isimlerle tanımlar. Uzun yıllardır kullanılan sülfitler, daha çok gıdaların lezzetini ve rengini korumak, bakterilerin çoğalmasını engellemek, bozulmayı azaltmak, taze yiyeceklerin renklerin bozulması lekelenmesini önlemek yahut kahverengi hale gelmesini engellemek yanında ilaçların korunmasına yardımcı olmak ve raf ömrünü uzatmak için kullanılmaktadır.
Gıda ve ilaçların korunmasına yardımcı olan sülfitler daha sonra faal bileşen olan sülfür dioksit açığa çıkarırlar ve ortaya çıkan bu bileşen akciğerlerde bronşların daralmasına yol açabildiği görülmüştür.
Mesleksel olarak sülfür dioksit ( SO2 ) maruziyeti daha çok soğutma, buharla dezenfekte etme, madencilik, şeker rafinesi, yün beyazlatma, kağıt imalatı üzere işlerde kelam konusu olabilir. Bu ve gibisi iş kollarında çalışanlarda sülfür dioksit ( SO2 ) maruziyeti göz ve burun mukozasında tahrişe neden olur. Yüksek konsantrasyonlarda temas durumundaysa hava yollarında akciğer içinde akciğer parankim dokusu ve damar sisteminde önemli sıkıntılara yol açtığı görülmüştür.
Sülfür dioksit ( SO2 ) gazı tahriş edici özelliği olduğu birçok çalışmada gösterilmiştir. Hava yollarında bulunan sülfür dioksit gazı bronşlarda ki asit ph değiştiği asıl olarak kolinerjik refleksin uyarıp refleks bir kasılmaya yol açtığını gösteren çalışmalar vardır. Meyve suları, bira ya da şarap üzere sıvı besinlerin alınması ile birlikte, semptomların süratle başlaması sülfür dioksit ( SO2 ) gazının yutma süreci sırasında ortaya çıktığı göstermektedir.
Sülfitlere reaksiyon gösteren astımlı birtakım bireylerde sülfür dioksitin parçalanmasına yardımcı olan enzim sülfit oksidazın kısmi eksikliği vardır. Bu enzim eksikliğinde sülfür dioksit ortadan kaldırılması yavaş olduğu için hasara yol açtığı görülmektedir.
Sülfitler, birçok yiyecek ve içeceklerin korunmasında yardımcı olmak için faydalı bir role sahiptir. Birden fazla ülkede, bira ve şarap üzere birtakım yiyeceklere sülfit eklenmesine müsaade verilmektedir.
Aşağıda, sülfitlere en sık maruz kaldığımız besinler yer almaktadır.
İçecekler içinde Likör, kimi meyve suları, hazır çay içinde sülfit bulunur. Sülfitler bira üretiminde ve şarabın sirke dönüşmesini önlemek için kullanılır; Birçok şarapta etiket üzerinde “sülfit içerir” tabiri bulunur.
Bira ve şarap üzere içecekler doğal sülfitler içerir, lakin kimi üreticiler fermantasyonu denetim etmek için sülfit eklemektedir. Şaraplar ortasında kırmızı şaraplar beyaz şaraba nazaran daha fazla sülfit içermez; hem beyaz hem kırmızı şaraplar sülfit içerir. Pek çok tatlı beyaz şarap, kırmızıdan daha fazla kollayıcı içerir, zira tatlı şaraplar daha fazla şeker içerir. Sülfitler şeker fermantasyonunu önler. Bu yüzden bira yahut şarap içtikten sonra şikayetleri olan hastalarda sülfit hassasiyeti göz önünde bulundurulmalıdır.
Diğer sıvılar besinler içinde limon suyu, sirke, üzüm suyu üzere ticari raf ömrü uzun olan ticari eserlerin içinde yer alır.
Hazır tüketilen yiyecekler içinde patates püresi ve patates püresi içeren besinler, konserve meyve yahut zerzevat, şurup ve meyve sosları salata sosu yahut meyve sosları, vişne, salatalık turşusu, akçaağaç şurubu, reçel, bisküvi, ekmek yahut pasta yahut pizza hamuru sayılabilir.
Kurutulmuş meyvelerden bilhassa kuru kayısıların içinde bazen de kuru üzüm içinde sülfit bulunur.
Bazen restoran salataları ve meyve salataları renklerini korumak için sülfit eklenir.
Et ve et eserlerin içinde bilhassa sosis ve işlenmiş besinlere eklenebilir.
Sülfitler, birtakım besinlerin içinde doğal olarak bulunur ve bu da hassas bireylere ek bir zorluk oluşturur. Yer fıstığı, yumurta, siyah çay, sirke ve öbür fermente besinler doğal sülfit içerir. Çilek, böğürtlen, erik, hindistan cevizi ve başka meyveler de çeşitli ölçülerde doğal sülfit içerir. Bu besinler içindeki sülfit az ölçüde olabilir lakin çok yenildiğinde şikayeti yol açabilir.
SÜLFİT HASSASİYETİ BELİRTİLERİ NEDİR ?
Sülfit hassaslığına bağlı ortaya çıkan belirtiler alerjiyi düşünür, lakin sülfit hassaslığı alerjiden farklıdır. Besin alerjilerinde besinlerdeki proteinlere karşı IgE antikorları gelişir ve daha sonra bu antikorlar aracılığı ile alerjik tepki gelişir meğer sülfit ekseriyetle IgE aracılıklı olmayan tepkilere yol açar. Kimyasal olarak sülfürik asitin bir tuzudur ve oluşan sülfür dioksit ( SO2 ) gazı astım şikayetlerine yol açtığı bilinmektedir. Astımı olan hastalarda sülfit hassaslığı geliştirme riski daha yüksektir.
Bazı insanlarda çok az olarak gerçek (IgE aracılı) alerjiye işaret eden sülfite karşı deri testi olumluluğu saptanmıştır.
Sülfit hassaslığının belirtileri ekseriyetle yemekten 15 ila 30 dakika sonra başlar ve nefes darlığı ve hırıltı üzere astım gibisi semptomları, ile ciltte kızarıklık, yüzde şişlik üzere ürtikeryal döküntüler yahut sindirim sistemine ilişkin şikayetler görülür.
Sülfit alınmasının akabinde hırıltı, göğüste sıkışma hissi ve öksürük üzere şikayetler en sık görülen belirtilerdir ve astımlı bireylerin % 5 ila 10’unu etkilediği iddia edilmektedir. Bu şikayetlerin ortaya çıkması yetersiz astım denetimi olan hastalarda daha fazla muhtemeldir. Sülfit hassaslığı, steroid bağımlı astım hastalarında daha çok ortaya çıktığı saptanmıştır. Bununla birlikte, daha evvel hiçbir astım hikayesi olmayan şahıslarda de sülfitlere karşı istenmeyen tepkiler ortaya çıkabilir.
Sülfitlere bağlı olarak anafilaksi tanımlanmıştır, fakat çok enderdir. Belirtileri tüm bedende kızarma, kalp ritminde artış, hışıltılı teneffüs, kurdeşen, baş dönmesi, mide rahatsızlığı ve ishal, şuur kaybı, ve yutma zahmetini içerir. Bu çeşit şikayetleri olan bireylerin yanında adrenalin enjektörü taşıması gereklidir.
Sülfitler bağlı öteki şikayetler içinde sindirim sistemini ilgilendiren mide bulantısı, hazımsızlık, karın ağrısı, ishal, kabızlık ve kusma görülürken, ciltte deri döküntüsü yahut kızarma, kaşıntı, şişlik yahut ürtikere neden olabilir. Sülfitlerin ciltle ilgili tepkilerinin sıklığı ile ilgili çalışmalarında, bu katkı unsurlarının %1-5 oranında kullanıldığında cilt hassasiyetini artırdığı bildirilmiştir. Bilhassa yüz için kullanılan kozmetik kremler, saç boyaları ve bronzlaştırıcı losyon üzere kozmetikler kullanıldığında sülfitli unsurlara maruz kalma sonrasında istenmeyen cilt tepkileri bildirilmiştir.
SÜLFİT HASSASİYETİNİN TANISI NASIL KONUR ?
Sülfit içeren eserlerle temas sonrasında kimi vakit mana veremediğimiz belirtiler görülür fakat dikkat edildiğinde ortaya konabilir. Sülfitlerin astım şikayetlerini arttırması, ürtikeryal döküntü ve mide şikayetlerine yol açması dışında anafilaktik şoka neden olabileceği göz önünde bulundurulması ve teşhisinin konulması gerekir.
Sülfit hassasiyetinin tanısın konulmasında muteber bir test yoktur ve bu yüzden deri prick testinin yeri yoktur. Sülfitle ile oluşan tepkilerin büyük çoğunluğu IgE aracılığı ile gelişmediği için deri prick testleri kesin teşhis koymak için kullanılmaz.
Sülfit ile temasa bağlı kontakt dermatit gibisi şikayeti olan hastalarda yama testleri yapılabilir. sülfit içeren eserlerin yaptığı cilt tepkileri görülebilir.
Sülfit hassasiyetinin teşhisini koymak için oral provakasyon testleri kullanılabilir lakin bu testlerin anafilaktik şok şikayetlerine yol açabileceği için alerji uzmanları tarafından yapılması önerilir.
Kanda bakılan testler içinde spesifik IgE üzere tarama testleri sülfit hassasiyetinin göstermek için kullanılmaz ancak kandan yapılan bazofil aktivasyon testleri ile sülfit hassasiyeti saptanabilir. Alerji uzmanları tarafından bedellendirilen ve sülfit hassasiyeti düşünülen hastaların teşhisinin konmasında bazofil aktivasyon testleri yardımcı olabilir ve öbür testlerle birlikte kıymetlendirilerek sülfite bağlı gelişen tepkiler aydınlatılabilir.
SÜLFİT HASSASİYETİNİN TEDAVİSİ NASILDIR ?
Sülfit hassasiyeti tanısı konulduğunda sülfit içeren besinlerden uzak durulması son derece kıymetlidir. Bilhassa işlenmiş eserlerde yüksek ölçüde sülfit bulunabileceği için şayet etiketlerinde yazıyorsa dikkat etmesi ve bu tıp eserleri kullanmaması gereklidir.
Sülfit hassaslığının şiddetini azaltmak için kanıtlanmış duyarsızlaşma ya da immünoterapi üzere bir tedavi yoktur.
Sülfit içeren besinlerin tüketilmesi ile ortaya çıkan hafif hırıltı üzere nispeten hafif astım belirtileri için yanlarında astımda kullanılan semptom giderici ilaçları yanlarında taşımalıdır. Sülfite bağlı daha önemli tepkilere sahip olanlarsa anafilaksi tedavisinde kullanılan adrenalin otoenjektörü kullanımı konusunda eğitim alması ve yanlarında taşımaları gerekir.
SONUÇ OLARAK
Sülfitler, bazen içecekler, yiyeceklerin bozulmasını önlemek için, bazen de ilaçların içinde esirgeyici olarak kullanılmaktadır.
Sülfit hassaslığına bağlı ortaya çıkan belirtiler alerjiyi düşünür, lakin sülfit hassaslığı alerjiden farklıdır.
Bira ve şarap üzere içecekler doğal sülfitler içerir, lakin birtakım üreticiler fermantasyonu denetim etmek için sülfit eklemektedir bu çeşit içeceklerden sonra şikayetleri olan hastalarda sülfit hassasiyeti düşünülmelidir.
Sülfit hassaslığının belirtileri ekseriyetle yemekten 15 ila 30 dakika sonra başlar ve nefes darlığı ve hırıltı üzere astım semptolarına, ciltte kızarıklık, yüz şişmesi üzere ürtikeryal döküntülere yahut sindirim sisteminde ani karın ağrısı, kramp üzere şikayetlere yol açar.
Sülfitlere bağlı olarak anafilaksi tanımlanmıştır, lakin çok azdır.
Yüz için kullanılan kozmetik kremler, saç boyaları ve bronzlaştırıcı losyon üzere kozmetikler kullanıldığında sülfitli unsurlara maruz kalma sonrasında istenmeyen cilt tepkileri bildirilmiştir.
Sülfit hassasiyetinin tanısın konulmasında sağlam bir test yoktur. Alerji uzmanları tarafından kıymetlendirilmesi son derece değerlidir.
Sülfit hassaslığının şiddetini azaltmak için kanıtlanmış duyarsızlaşma ya da immünoterapi üzere bir tedavi yoktur.
Sülfite bağlı daha önemli tepkilere sahip olanlarsa anafilaksi tedavisinde kullanılan adrenalin otoenjektörü taşımaları gerekir.
