Uykuda İşeme

“Enürezis nokturna” olarak da bilinen uykuda işeme 5 yaşından sonra, ardışık 3 ay boyunca, haftada en az 2 sefer olan ve altta yatan rastgele bir hastalık ya da ilaç tesiri olmaksızın uyku sırasında istemsiz idrar yapma olarak tanımlanır. Islak çarşaf ve pijamalar, ve mahcup bir çocuk, pek çok meskende karşılaşılan tanıdık bir sahnedir. Lakin ümitsizliğe kapılmamak gerekir, zira uykuda işeme tuvalet eğitiminin berbat gittiğini göstermez ve çocuk gelişiminin olağan bir kesimidir. Uyku sırasında mesanenin işlevsel kapasitesi ve üretilen idrar ölçüsü ortasındaki uyumsuzluktan kaynaklanır.

Normal gelişimleri sırasında çocuklar, ekseriyetle 2-3 yaşları ortasında mesane denetimini kazanmaya başlarlar. Doğumda yaklaşık 15-20 ml olan mesane kapasitesi yaşla birlikte artarak yetişkinlikte 500-700 ml pahasına ulaşır. Yenidoğan devrinde mesane refleks olarak günde ortalama 15-20 sefer boşalır. Altıncı aydan sonra mesane kapasitesi artar ve işeme sıklığı azalır. Bir-iki yaş civarındaki çocuklarda istemli idrar yapma başlar. Gece denetimi ise üçüncü ya da dördüncü yıllar ortasında tamamlanır.

Yatak ıslatma yahut uykuda altını ıslatma halindeki sözler suçlayıcı tanımlamalar olduğu için kullanılmamalı, bunların yerine “uykuda işeme” terimi tercih edilmelidir.

Birincil ve ikincil olmak üzere iki tip uykuda işeme durumu kelam hususudur. Birincil tip uykuda işeme doğuştan beri ortada hiç kuru kalma periyodu olmadan sürer masraf. İkincil tipte ise en az 6 aylık bir mühlet tuvalet eğitimi sağlanır fakat sonra yine uykuda işeme başlar.

Ne vakit bir sorun olarak görülmeli ve doktora başvurulmalıdır?

Uykuda işeme yedi yaş altında önemli bir sorun değildir. Pek çok çocuk beş yaş civarında tuvalet eğitimini tamamlar, lakin mesane denetiminin büsbütün sağlanması için makul bir yaş yoktur. Uykuda işeme 5-7 yaş ortasında azalarak devam eder ve 7 yaşında çok az çocukta bir sorun olarak kalır. Yedi yaş civarında çocukların %5-10’unda görülür ve yılda %15 oranında bizatihi düzelir. Fakat bu çocukların %7’sinde sorun erişkinliğe kadar devam eder.

Uykuda işeme birden fazla çocukta kendi kendine ortadan kalkar, lakin birtakım çocuklarda müdahale gerekebilir. Birtakım durumlar da altta yatan diğer problemlerin habercisi olabilir ve araştırılması gerekir.

• Yedi yaşında sonda ısrarla devam ediyor ise

• Gece tam kuruluk sağlandıktan birkaç ay sonra tekrar etmiş ise

• İdrar yaparken ağrı ya da yanma, pembe ya da kırmızı idrar, olağan dışı su içme gereksinimi, kabızlık ve horlama eşlik ediyor ise

Nedenleri nelerdir?

Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte çeşitli faktörler rol oynayabilir.

• Küçük mesane: Çocuğun mesanesi gece idrar depolamaya yetecek kadar gelişmemiş olabilir.

• Mesane doluluğunu hissedememe: Mesaneyi denetim eden sonların gelişimi yavaş ise, bilhassa çocuğu uykusunun derin olduğu durumlarda, uyanma sıkıntıları yaşanabilir.

• Hormonal dengesizlik: Birtakım çocuklarda gece üretilen idrar ölçüsünü azaltan hormonlar şimdi üretilmeyebilir.

• Stres: Yeni bir okul, yeni bir kardeş varlığında ya da mesken dışında diğer bir yerde uyunduğunda tetiklenebilir.

• Cinsel istismar: İkincil tip uykuda işeme durumunda yani gece kuru kalan çocuklarda sonradan ortaya çıkan uykuda işeme başlamış ise cinsel istismar düşünülmelidir.

• İdrar yolu enfeksiyonları: Enfeksiyon varlığında idrar tutmak zorlaşabilir. Uykuda işeme, gündüz idrar kaçırmaları, idrar sıklığında artış ve acil idrar yapma hissi, pembe ya da kırmızı idrar ve idrar yaparken yanma üzere enfeksiyon bulguları gözlenebilir.

• Uyku apnesi: Bazen tıkayıcı uyku apnesi olarak bilinen uyurken nefes alıp vermenin süreksiz duraklaması üzere sıkıntılarla da tetiklenebilir. Büyümüş bademcik ve geniz etinden kaynaklanabilir. Bu hastalarda ek olarak horlama, sık kulak ve üst teneffüs yolu enfeksiyonu geçirme, boğaz ağrısı ya da gündüz uyuklama görülür.

• Gece uyanamama: Mesane dolduğu vakit beyne sinyaller gönderir, bu sinyaller üzerine beyinden mesaneye giden sinyaller sayesinde mesane gevşer. Mesane dolumu arttıkça giden sinyaller de artar ve çocuk uyanır. Çocuk bu sinyallere yanıt vermeyi öğrenmemiş ise uykuda işeme ortaya çıkar.

• Diyabet: Çoklukla geceleri kuru kalan çocukta uykuda işeme şeker hastalığının birinci bulgusu olabilir. İdrar ölçüsünde artma ve sık idrara çıkma, susama, yorgunluk, iştahta bozulma olmaksızın kilo kaybı eşlik eder.

• Müzmin kabızlık: İdrar ve gaytayı denetim eden kas gurupları ortaktır. Uzun vadeli kabızlık durumunda bu kaslarda fonksiyon bozukluğu görülebilir ve uykuda işeme ortaya çıkabilir.

• İdrar yolları ve hudut sisteminin yapısal bozuklukları: Az durumlarda uykuda işeme idrar yolları ve hudut sistemi problemleriyle bağlı olabilir.

Eğer altta yatan rastgele bir neden bulunamazsa ruhsal nedenler araştırılmalıdır.

• Zamanından evvel ve baskılı tuvalet eğitimi verilmesi (en sık rastlanan neden),

• Annenin çok titiz ve sistemli olması

• Hiç tuvalet eğitimi verilmemesi.

• Annenin çok koruyuculuğu.

• Ailede, vefat, ayrılık, geçimsizlik, hastalık okul başarısızlığı üzere problemlerin neden olduğu tasa.

Riski arttıran durumlar var mıdır?

• Erkek çocuklarda iki kat daha fazla görülür

• Anne ve / yahut babada emsal bir hikaye var ise risk artar

• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda daha yaygındır

Ne tıp dertlere yok açar?

Sinir bozucu bir durum olması dışında fizikî bir nedenden kaynaklanmayan uykuda işeme rastgele bir sıhhat meselesine yol açmaz. Bu durum en fazla çocuğu tesirler. Anne baba tarafından bir hastalık olarak kabul edilmediği için çocuk suçlanmakta ve cezalandırılmaktadır. Suçluluk ve utanç duygusu çocuğun öz hürmetini olumsuz tesirler. Kamp ya da geceyi bir arkadaşında geçirme üzere toplumsal aktivite fırsatlarını kaçırır.

Nasıl teşhis koyulur?

Öncelikle ayrıntılı tıbbi öykü ve fizik muayene yapılmalıdır. Tabip muayenesi sonucunda altta yatan öbür bir hastalıktan şüphelenir ise ek testler yapılabilir.

• İdrar tahlili: Enfeksiyon ve diyabet araştırılır.

• Radyolojik inceleme: Yapısal böbrek ve mesane meselelerinden şüphelenilir ise ultrasonografi, IVP (intravenöz piyelografi v.b.) yapılır.

• Kan analizi

Tedavi yaklaşımı nasıldır?

Anne ve babaların tavrı çok değerlidir. Birden fazla durumda öfke ve utanç hisleri ile çocuk cezalandırılır ve kardeşleri ile kıyaslanır. Kimi ailelerde ise tam tersine beze geri dönülür ve bezini değiştirirken sevecen tavırlar ile farkında olmadan uykuda işeme desteklenir. Cezanın da, sevecen davranışla ödüllendirmenin de yanlışsız olmayacağı bilinmelidir.

Öncelikle çocuk desteklenmeli, bilerek ve isteyerek ortaya çıkan bir durum olmadığı bilinmelidir. Çocuklar anne babalarını rahatsız etmek için     uykuda işemezler. Azarlama, utandırma ya da cezalandırma gerçek değildir ve kendi kendine düzelme ihtimali olan bir probleme yarardan çok ziyanı dokunacaktır. Bazen bilinçsizce uygulanan davranışsal formüller çocuğun hayat kalitesini olumsuz tesirler Bu nedenle profesyonel yardım alınmalıdır.

Tıbbi bir neden bulunamaz ise davranış tedavileri ve ilaç tedavileri kullanılabilir.

Davranış tedavileri

• Sıvı kısıtlaması: Uyku vaktinden 2 saat evvel sıvı alımı kısıtlanır. Sıvı kısıtlamasının uykuda işemeyi önleyeceğine inanılsa da bir faydası olmadığı üzere, kısıtlamaların tansiyonu artırarak uykuda işemeyi kolaylaştırdığını gösteren araştırmalar da bildirilmiştir.

• Kafein içeren yiyecek ve içeceklerin verilmemesi

• Uykudan evvel tuvalete gitme alışkanlığı kazandırılması: Uykudan evvel mesanenin boşaltılması uykuda işeme ihtimalini azaltabilir.

• İkili işeme: Yatma rutininden evvel ve yatağa girmeden çabucak evvel olmak üzere kısa aralıklar ile iki sefer art geriye mesanenin boşaltılması yarar sağlayabilir.

• Gün içinde sistemli tuvalete gitme alışkanlığı kazandırılması: İdrar bekletme alışkanlığı mesane boşalmasını olumsuz tesirler ve uykuda işeme sıkıntılarına yol açabilir.

• Gece uyandırma: Uykuda işemelerin en sık yaşandığı vakit olan uykudan 1,5 saat sonrasında çocuk uyandırılarak mesane boşaltılmalıdır. Çocuğun tam uyanık olması gerekir.

• Kabızlık tedavi edilmelidir

• Mesane idmanı: İşeme muhtaçlığı hissedildiğinde idrar yapma mühletleri kısa aralıklarla uzatılarak mesane kapasitesinin yavaş yavaş arttırılması amaçlanır.

• Enüretik alarm: Küçük, pil ile çalışan bir aygıttır. Islaklık algılayıcı kısmı çocuğun iç çamaşırına, ıslaklığın birinci oluşacağı alana yerleştirilir. Islanma gerçekleşir gerçekleşmez yüksek sesli alarm ya da titreşim ile çocuğu uyandırır. Bir mühlet sonra mesane doluluğunu hissetmeye alışan çocuk kendi kendine uyanıp idrarını tuvalete yapmaya başlar. En tesirli tedavi tekniğidir.

• Psikolojik danışmanlık verilmesi: Travmatik bir tecrübe sonrası gelişen ikincil uykuda işeme durumunda ya da çocukta oluşan öz itimat sıkıntılarının üstesinden gelinmesi gayesiyle önerilir.

Alternatif tedavi sistemleri var mıdır?

Hipnoz, akupuntur, karyopratik tedavi, diyet ve bitkisel tedaviler bu gayeyle denenmektedir. Yalnızca hipnoz ve akupuntur ile ilgili sonlu sayıda bilimsel bilgi mevcuttur ve kanıtlanmış bilimsel aktifliğe sahip değillerdir. Başka sayılan teknikler ile ilgili kullanımlarını destekleyecek araştırma yapılmamıştır.