Üriner sistem taş hastalığı antik periyotlardan itibaren insanları etkilemektedir. En eski olarak Mısır’da, MÖ 4800 yıllarından kalma bir erkek iskeletinde mesane taşı bulunduğu arkeolojik çalışmalar sonucunda ortaya konulmuştur. Günümüzde, hayat uzunluğu taş hastalığına yakalanma talihi %1-15 ortasında değişmektedir. Ülkemiz taş hastalığı için endemik bir bölgedir. Bilhassa Güney ve Güneydoğu bölgesinde taş hastalığı görülme sıklığı daha fazladır. Bu durumun, sıcak iklime bağlı sıvı kaybının fazla olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Taş hastalığı erkeklerde bayanlara oranla daha fazla görülmektedir. Taş hastalığı gelişiminde ailesel ve çevresel faktörlerin tesiri kelam bahsidir. Beden tartısı fazla, sıvı tüketimi az olan şahıslarda taş oluşma riski daha fazladır. Ayrıyeten taş hastalığı hiperparatirodizm, Gut hastalığı üzere sistemik hastalıklara da eşlik edebilmektedir. Böbrek ve idrar yollarında anatomik bozukluğu olan şahıslar taş hastalığına daha yatkındırlar. Taş oluşumu için birçok kimyasal sistemler tanımlanmıştır. En sık kalsiyum oksalat, kalsiyum fosfat, sistin, ürik asit ve enfeksiyon (magnezyum-amonyum-fosfat) taşları görülmektedir.
Taş hastalığında en sık belirti yan ağrısıdır. Ağrı, birçok vakit çok şiddetli ve keskin stilde olup renal kolik olarak isimlendirilir. Bazen künt vasıfta ağrı da görülebilir. Ağrı kasık bölgesine, erkekte testise ve bayanda vajinal bölgeye vurabilir. İdrarda kanama, yanma, sık idrar çıkma, ateş, bulantı ve kusma üzere şikayetler de eşlik edebilir. Bazen taşlar hiç belirti vermeden uzun müddet sessizce kalabilirler. Teşhiste hikaye, fizik muayene, idrar ve kan analizleri ile birlikte direk röntgen, ultrasonografi ve kontrastsız bilgisayarlı tomografi üzere görüntüleme usulleri kullanılmaktadır. Taş hastalığının tedavisinden sonra elde edilen taş örneklerinin tahlil edilmesi, taş tipini tespit etmek için değerlidir. Taş tipi sistin, ürik asit yahut enfeksiyon taşı olan, aile hikayesi olan, sık tekrarlayan ve çocuk hastalarda ileri metabolik değerlendirmeler yapılmalıdır.
Taş hastalığında tedavi taşın yerine, büyüklüğüne, taşın tipine, ağrı ve idrar yollarında tıkanıklık durumuna nazaran değişiklik göstermektedir. Böbrek taşlarının tedavisinde; küçük ve böbreğe ziyan vermeyen taşlar tedavisiz izlenebilir. 2 cm’den küçük taşlar ekseriyetle Beden Dışı Şok Dalgaları ile Taş Kırma (ESWL) yahut Retrograd intrarenal cerrahi (RIRC) prosedürleri ile tedavi edilebilir. Bu süreçleri birlikte yahut birkaç seans uygulamak gerekebilir. 2 cm.’den büyük taşlar için Perkütan nefrolitotomi (PNL) ameliyatı daha başarılı sonuçlar vermektedir. Üreter taşlarının tedavisinde; ESWL ve rigid/fleksible üreteroskopi metotları başarılı biçimde uygulanan tedavi prosedürleridir. Tıkanıklıkların tedavisi için süreksiz mühletler ile DJ stent yahut nefrostomi kateterleri uygulanabilmektedir.
Taş hastalığı tekrarlayabilen bir hastalıktır. Bu nedenle üroloji uzmanı tarafından tertipli olarak takip yapılmalıdır. Tekrarların önlenmesi için sıvı alımının arttırılması, uygun diyet ve antrenman değerli yer tutmaktadır. Günlük sıvı saatlere yayarak alınmalıdır. Kişinin uyanık olduğu saatlerde, saatte bir bardak su içmesi önerilmektedir. Bu da günde yaklaşık 2-3 litreye denk gelmektedir. Limon ve portakal suyunun taş oluşumunu önleyebildiği bilinmektedir. Diyette; taşın tipine nazaran diyet farklılık göstermekle birlikte süt ve süt eserlerinin, yeşil renkli zerzevat ve meyvelerin, kakao içeren besinlerin, asitli içeceklerin, alkolün, çayın, çerezlerin ve tuzun fazla tüketilmemesi önerilmektedir.
