Böbreklerimiz, bedenimizin sıvı ve elektrolit istikrarını sağlayan, ürettiği hormonlarla tansiyon istikrarını sağlayıp , kemik sıhhatini koruyan, kan üretimini ayarlayan organlarımızdır. Böbreklerimiz bedenimizdeki tüm kanı her 5 dakikada bir yani günde 250 seferden fazla süzer , proteinler başta olmak üzre faydalı unsurları atmazken, ziyanlı unsurları idrar aracılığı ile atarlar.
Ülkemizde erişkin nüfusun %15.7’sinde (yaklaşık 8 milyon kişide) hafif yahut şiddetli böbrek hastalığı varken, 61.000 kişi diyaliz tedavisi almakta, 12.800 kişi ise böbrek nakilli olarak hayatlarına devam etmektedirler. Kalıcı böbrek hastalığı için risk faktörleri; diyabet, hipertansiyon, ailede böbrek hastalığı olması, idrar yolu taşları, idrar yolu tıkanıklıkları, SLE üzere otoimmün hastalıklar, obezite, düşük sosyoekonomik durum ve sigaradır. Ülkemizde, Türk Nefroloji Derneği bilgilerine nazaran, diyalize giren hastalarda, böbrek yetmezliğinin en sık sebebi %41 ile diyabet iken, ikinci en sık nedeni %25 ile hipertansiyondur. Temel olarak böbrekten kaynaklanan nefritlerin diyaliz hastalarındaki oranı %7.9, polikistik böbrek hastalığının ise %3.8’dir. Son yıllarda böbrek yetmezliğinin giderek artmasının en kıymetli nedeni diyabet ve hipertansiyon görülme oranının artmasıdır. Avrupa ülkeleri ortasında en yüksek diyabet gelişme oranına sahip ülke Türkiye’dir. Ülkemizde 2000 yılında yapılan TURDEP-1 çalışmasında diyabet sıklığı %7.3 iken, 2012 yılında yapılan TURDEP-2 çalışmasında bu oran %13.7’ye çıkmıştır. Ülkemizde hipertansiyon görülme oranı, 18 yaş üzeri popülasyonda %30 iken, 50-59 yaş ortasındaki orta yaşlı bayanlarda %58, erkeklerde %50 saptanmıştır (PATENT-2 çalışması, 2012).
Diyabetik hastalarda yüksek kan şekeri, oksidatif stress ve ileri glikolizasyon eserleri olarak isimlendirilen toksik unsurların oluşumu nedeni ile büyük ve küçük kan damarları ziyan görür. En kolay ve süratli hasar gören organlarımız damarsal ağdan güçlü olan böbrekler, gözler, kalp ve beyindir. Böbreklerimizdeki damarların ve böbrek dokusunun hasarına bağlı olarak, idrarda protein kaçağı meydana gelir. Erkenden teşhis edilmezse, protein kaçağı vakitle kalıcı böbrek işlev yetersizliğine neden olmaktadır. Böbrek işlevleri %20’nin altında olan ve protein kaçağı olanlarda, 10 yıl içinde vefat riski birebir yaş kümesindeki şahıslara nazaran yaklaşık 6 kat daha fazladır.
2014 yılında yapılan bir çalışmada, 940 Tip 2 diyabet hastasının böbrek hastalığı tarafı ile taranması sonrası, %54’ünde hafif yahut ileri evre böbrek yetmezliği olduğu, hastaların yalnızca beşte birinin taramadan evvel böbrek hastalığının bilindiği, beşte dördünün ise protein kaçağı ve böbrek yetmezliğinden haberdar olmadığı saptanmıştır. Bunun en kıymetli nedeni, protein kaçağı ve böbrek yetmezliğinin çok ileri evrelere kadar, sessiz seyretmesi yani klinik olarak değerli bir şikayet oluşturmamasıdır. Bu nedenle böbrek yetmezliğini erken saptamanın en kolay yolu, risk altındaki popülasyonun tertipli olarak takip altında tutulmasıdır.
Böbrek yetmezliği gelişen diyabet ve hipertansiyon hastalarının sıhhat serüveni, darboğazlardan geçmeye çalışan gemiler üzeredir. Bu hastaların yollarında pekçok tehlikeler zımnidir, bunların başlıcaları kalsiyum ve fosfor metabolizmasının bozulmasına bağlı kalp ve damar hastalıklarında artış, kemik iliği çalışmasının zayıflamasına bağlı kansızlık, ilaç dozlarının uyğun ayarlanmamasına bağlı oluşan ilaç toksisiteleri (ilaçların yaklaşık üçte ikisi böbrekler yolu ile atılmaktadır), bedende sıvı birikimine bağlı kalp yetmezliği ve akciğerde sıvı toplanması, ani potasyum yükselmesine bağlı ani mevt riskidir. Bu nedenle diyabet ve hipertansiyon hastalarının, böbrek yetmezliği ve ona bağlı gelişen tehlikelere karşı bu darboğazlardan geçebilmesi için nefroloji uzmanının klavuzluğuna gereksinimleri vardır.
Böbrek işlevleri bozulmaya başlayan hastalarda temel olarak yapılması gerekenler; çok protein ve tuz alımının kısıtlanması, hayat formu değişikliklerinin düzenlenmesi, sıvı alımı istikrarının sağlanması, idrar yolu enfeksiyonu, idrar yolu tıkanıklıkları ve idrar kesesi işlev bozukluğuna karşı erkenden tedbir alınması, radyokontras casuslar ve ağrı kesici ilaçlar başta olak üzere ilaçların kullanımının çok âlâ denetlenmesi, diyabet ilaçları insülin dozları ve hipertansiyon ilaçlarının böbrek yetmezliğine nazaran ayarlanması, dislipidemi, sigara, obezite, anemi, fosfor ve potasyum yüksekliği üzere kalp damar hastalıklarını arttırıcı risk faktörlerinin çok âlâ incelenerek düzeltilmesidir.
Hastalıkların başlangıç kademesinde, teşhisi sıkıntı lakin tedavisi kolayken, ilerlemiş etaplarında teşhisi kolay lakin tedavileri güç, sonuçları ise ağırdır. Bu nedenle bilhassa diyabet ve hipertansiyon hastaları başta olmak üzere, risk kümesindeki hastaların, böbrek yetmezliği gelişimi açısından tertipli olarak takip edilmesinde yarar vardır.