Üstün Zeka Nedir?

Üstün zeka ile ilgili bilinen ilk çalışmaları antik yunan çağı düşünürlerinden Plato yürütmüştür. Plato, Devlet isimli çalışmasında “bakıra benzeyen sınıf” (köleler), “tunca benzeyen sınıf” (esnaf, tüccar ve sanatkârlar), “gümüşe benzeyen sınıf” (savaşçılar, seçkin sanatkârlar) ve “altına benzeyen sınıf” (geleceğin yönetici filozofları) olmak üzere insanları dört gruba ayırmıştır. Plato altın sınıfına mensup olan kişilerin kalıtsal olarak üstün zekalı, hafızaları güçlü, yargılama konusunda sağlam ve mantıklı kişiler olduklarını ayrıca bu kişilerin toplumu yönetme konusunda başarılı olabileceklerini savunmuştur. Daha sonra bir çok bilim insanı bu konu üzerinde araştırma yapmıştır ve bu araştırmalar sonucu zeka testleri ortaya çıkmıştır. 1905 senesinde Binet bilinen ilk zeka testini geliştirmiştir. Bu test kişilerin kalıtsal zekasının yanında mantık, pratik zeka, sağduyu, ve günlük yaşamdaki becerilerini de ölçmektedir. Binet çalışmalarında zeka ile eğitim kavramlarını birbirinden ayırmış ve zekanın daha karmaşık bir yapı olduğunu vurgulamıştır. 1912 senesine geldiğimizde ise Stern zeka bölümü anlamına gelen IQ (Intelligent Quotient) kavramını literatüre kazandırmıştır. Ardından 1900’lü yıllarda başlayıp 2020 yılına kadar sürmesi beklenen üstün zekalı 1528 kişinin katılımı ile Lewis Madison Terman önderliğinde Genetic Studies of Genius adlı çalışma yapılmıştır. Katılımcıların 672‟si kız, 856‟sı ise erkektir. Ortalama yaşları 12 olan bu çocuklardan erkeklerin IQ ortalaması 151,5 iken kızların IQ ortalaması 150,4 olarak saptanmıştır. Bu çalışma literatüre oldukça katkı sağlamasının yanında eğitime verilen önemin de artmasına sebep olmuştur. 1969 senesinde Sidney Marland üstün zekalılar üzerine bir rapor yazmaya başlamıştır. Bu rapor sonucunda Amerikan hükümeti üstün zekalılara yönelik eğitim programları ve projeler üretmiştir. Marland’ın raporu üstün zekanın çok yönlü olduğunu vurgulamaktadır. 80’li yıllarda Sternberg, insan zekâsını birbiri ile etkileşim halinde olan analitik, pratik ve yaratıcı zekâ ile açıklamaktadır. Son yıllarda ise hepimizin aşina olduğu sözel zekâ, matematiksel zekâ, görsel zekâ, müziksel zekâ, içsel zekâ, sosyal zekâ, bedensel zekâ ve doğacı zekâ kavramları Gardner tarafından literatüre kazandırılmıştır. Üstün zeka kavramının tarhiçesine bakıldığı zaman başta tek yönlü bir kavram olarak ele alınsa da sonraları çok yönlü hale gelmiştir. Örneğin Terman üstün zekayı sadece zeka seviyesi ile değerlendirmemektedir bunun yerine farklı farklı alanlarda yetenekli olan insanları mercek altına almıştır. Edebiyat, sanat, liderlik bu alanlara örnek olabilir.

Üstün Zeka Belirtileri Nelerdir?

Literatürde üstün zekalı kişilerin erken gelişim dönemi özellikleri;

• Odaklanma becerisi ve uzun dikkat süresi
• Az uyuma
• Hareketli olma
• İlk aylardan itibaren yakınlarını tanıma
• Uyaranlara karşı fazla tepkisel olma
• Güçlü hafıza
• Hızlı öğrenme
• İlk aylardan başlayan hızlı dil gelişimi
• Kitaplara olan fazla ilgi
• Ne, neden ve nasıl sorularının art arda sorulması
• Eski bilgileri yeni durumlara transfer etme
• Espri yeteneği
• Sanılanın aksine büyüklenmeci tavır yerine yardımsever ve paylaşımcı olma
• Oyunlarda lider olma
• Yaratıcı oyunlar bulmak
• Çabuk sıkılmak ve yeni arayışlara girme
• Üstün Zekalı Bireylerin Genel Özellikleri;
• Mükemmeliyetçilik
• Liderlik vasfı
• Otorite ile problem yaşama eğilimi
• Eş zamanlı olmayan gelişim
• Meraklı olma, çok soru sorma
• Geniş ilgi alanlarına sahip olma, sevdiği alana yoğun ilgi
• Yüksek konsantrasyon
• Sıkılma
• Çabuk öğrenme
• Üstün dil kabiliyeti ve kendini özgün ifade etme
• Akranlarıyla değil büyüklerle daha iyi anlaşma
• İyi bir gözlemci olma
• Analiz yapma, ilişki kurma
• Çözüm becerisi
• Akademik başarı
• Geniş bir hayal gücü
• Yeniliklikçi olma
• Yaratıcılık ve üretkenlik
• Mizah kabiliyeti

Çocuğunun Üstün Zekalı Olduğunu Düşünen Ebeveynler Hangi Adımları İzleyebilir?

Öncelikle zeka testleri 2 yaştan itibaren yapılabilmektedir. Zeka testleri test uygulama yetkisi olan bir uzman tarafından uygulanabilir. Zeka testleri; Wechsler çocuklar için zeka ölçeği-IV (WISC-IV), Wechsler çocuklar için zeka ölçeği (WISC-R), Stanford-Binet zekâ ölçeği, Bilişsel değerlendirme sistemi (CAS), Leither testidir. Test sonucu 120 IQ değerinde çıkan çocuk üstün zekâya sahip olarak nitelendirilebilir. Üstün zekalı olarak saptanan çocukların kendilerine uygun şekilde çok yönlü bir eğitimden geçmesi önemlidir. Günümüzde bu eğitimler atöyle çalışmaları olarak adlandırılmaktadır. Bu çalışmalar bilim-deney, astronomi ve uzay bilimi, sıra dışı düşünme, drama, görsel sanatlar, gastronomi, genetik, zekâ oyunları gibi konularda olabilir. Bu çocukların aynı zamanda evde ebeveyni tarafından da desteklenmesi önemlidir. Bu konuyla ilgili yazılmış etkinlik kitaplarından yardım alınabilir. Üstün zeka her ne kadar doğuştan gelen bir ayrıcalık olsa da eğitimle desteklenmesi oldukça önemlidir.