ÜROLİTHİAZİS (ÜRİNER SİSTEM TAŞLARI)
Klinisyen olarak biz taş hastalığının teşhis ve tesirli tedavisiyle ilgileniriz. Lakin taş oluşumunun tekrarını (nüksünü) azaltmaya yönelik medikal tedavi ve hayat stili değişikliklerini sağlayacak metabolik araştırma (evalüasyon) da en az taş tedavisi kadar değerlidir. Bu türlü bir takip yapılmadan ve medikal tedavi uygulanmadan 5 yıllık taş nüksü %50 civarındadır.
İdrarın içinde sıvı kısım ve bu sıvının içinde erimiş halde bulunan kimi kristal ve organik hususlar mevcuttur. Olağanda bu kristal vb. unsurların idrardaki oranları arttığı (süpersatüre oldukları) takdirde eriyebilirliliğini yitirip taş oluşumuna yol açarlar.
Supersaturasyon idrar pH’sı, iyonik güç, solüt konsantrasyonu ve kompleks yapabilme özelliklerine bağlıdır. İdrardaki hususların çözünürlükleri değişik fizyolojik durumlarda dramatik olarak değişebilir. Sabah birinci idrar nispeten olarak asidik iken, yemeklerden sonra alkali idrar olması üzere.
TAŞ OLUŞUM MEKANİZMALARI
- SERBEST PARTİKÜL TEORİSİ :
Pek desteklenmez. Distal tüp ve kollektör tüplerde kristal kitlesi oturur ve büyür.
- SABİT PARTİKÜL TEORİSİ :
Kristaller, tüp hücrelerinin içine yahut cıdarına yapışır ve orada taş oluşana kadar büyür.
- KRİSTAL FORMASYONUNU MODİFİYE EDEN CASUSLAR TEORİSİ :
- İNHİBİTÖRLER :
İdrarda taş oluşumunu önleyen unsurlara verilen isimdir.
Mg, sitrat, pirofosfat, asidik glikoprotein (nefrokalsin), alanin, Glikoz amino glikan (GAG)
KOMPLEXÖRLER :
Kalsiyum (Ca) ile bağlanarak daha soluble (erir) bileşenler oluşturup taş oluşmasını engellerler.
Fosfat, Sitrat, Sülfat, Mg (Mg ve sitrat hem inhibitör hemde komplexördür)
PROMOTERLAR Taş oluşumuna meyil hazırlayan casuslar:
THM (Tamm – Horsfall Proteini = Üromukoid = Matrix + %3 Siyalik asid), GAG (glikoz amino glikan), Matrix (bir nevi protein).
HOMOJEN NÜKLEASYON :
İdrarda bulunan kristallerden yalnızca bir cinsinin süpersatürasyonu sonucunda saf taş oluşturmasıdır.
HETEROJEN NÜKLEASYON :
Doku, matrix, protein yahut başka kristallerin üzerine öteki cins kristallerin çökmesi sonucu oluşan taşlardır. Heterojen nükleasyon için gerekli süpersatürasyon konsantrasyonu homojen nükleasyon için gerekenden daha azdır. (örnek: Kalsiyum fosfat (CaPO4) ve Ürik asid taşları, Ca Oxalat taşları için heterojen nükleasyon odağı oluşturabilirler.)
NÜKLEASYON TEORİSİ :
Nükleasyon teorisi, idrar taşlarının çok doygun idrardaki yabancı cisim ve kristallerden oluştuğunu ileri sürer. Ama çok idrar çıkartan yahut dehidratasyonda (susuz kalan ) olan hastalarda her vakit taş oluşmaz. Ayrıyeten taş oluşturanların 24 saatlik idrarları ve taş oluşturan iyon yoğunlukları açısından büsbütün olağandır.
KRİSTAL İNHİBİSYON TEORİSİ :
Magnezyum (Mg), sitrat, pirofosfat, asidik glikoprotein (nefrokalsin), alanin, Glikoz amino glikan (GAG) gibi taş oluşum inhibitörlerini yokluğu yahut düşük yoğunlukta bulunması nedeniyle taş oluştuğunu ileri sürer. Bu inhibitörlerden mahrum birden fazla şahısta hiçbir vakit taş oluşmadığı ve bu inhibitörlerden bol ölçüde bulunan bireylerde de çelişkili biçimde taş oluşabildiğinden teorinin mutlak geçerliliği yoktur.