BAŞ AĞRILARI

Başağrısı toplumda en sık rastlanan ağrı çeşitlerindendir.
Başağrılarının sınıflandırılması:

• Primer başağrıları
• Migren
• Gerilim-tipi başağrısı
• Küme başağrısı ve öbür trigeminal otonomik başağrıları
• Diğer primer başağrıları

*Sekonder başağrıları (Travma yahut öbür sistem hastalıklarına bağlı başağrıları)

* Kraniyal nevraljiler, santral ve primer yüz ağrısı ve öteki başağrıları

• Kraniyal nevraljiler ve santral yüz ağrısının nedenleri
• Diğer başağrısı, kraniyal nevralji, merkezi yahut primer yüz ağrısı

PRİMER BAŞAĞRILARI

Primer başağrıları, merkez hudut sisteminin yahut öbür sistemlerin hastalıkları ile bağlantılı olmaksızın, ortaya çıkan başağrılarıdır. Başağrılı hastaların yaklaşık % 90’ının üzerindeki kısmını primer başağrıları oluşturmaktadırlar.

Migren:

• Migren başağrısı ataklar halinde ortaya çıkar. Erişkinlerde 4-72 saat sürebilir
• Genellikle başın bir yarısında lokalizedir, lakin iki taraflı da olabilir. Ağrı enseden yahut göz etrafından başlayarak yayılır. Sıklıkla zonklayıcı özelliktedir.
• Orta yahut şiddetli derecede olabilir ve fizikî aktiviteler ağrının şiddetini arttırır. Kişinin günlük aktivitelerini sürdürmesini kısıtlar yahut pürüzler.
• Bulantı ve/veya kusma olur. Işık, ses ve kokudan rahatsızlık ağrıya eşlik eder
• Migren başağrılarının % 80-85’ini aurasız ve % 10-15’ini auralı migren oluşturur. Aura, başağrısı ataklarında ağrı periyodundan evvel (nadiren ağrı devri sırasında yahut sonrasında), dakikalar içinde yavaş olarak gelişen (5-20 dak) ve 60 dakikadan kısa mühlet içinde kaybolan süreksiz fokal nörolojik semptomlardır.
• Aura semptomları, görsel, duysal, motor, lisan ve beyinsapı bozukluklarını içerir.
• Migren atağından, ağrı öncesi (prodrom) yahut sonrası (postdrom) devirde birtakım davranış ve ruhsal durum değişiklikleri olabilir.
• Aurasız ve auralı migren dışında, sıklıkla migren öncülü olan çocukluk çağı periyodik sendromları, retinal migren ve migren komplikasyonları (kronik migren-15 gün/ay üzerinde atak, migren statusu-72 saatten uzun süren ağrı) üzere daha seyrek görülen migren tipleri de vardır.

Gerilim Tipi Başağrısı

• Toplumda en sık görülen başağrısı tipidir.
• Ağrı çoklukla yaygın iki taraflı oksipital yahut frontal bölgede muhakkak, bazen çember üzere başı sarar özelliktedir.
• Künt, sıkıştırıcı biçimdedir, hafif yahut orta şiddette olabilir
• Fiziksel ve günlük aktiviteyi engellemez
• Bulantı ve kusma üzere ağrıya eşlik eden bulgular çoklukla yoktur.
• Fotofobi yahut fonofobi üzere semptomlardan biri eşlik edebilir.
• Seyrek episodik (ayda 1 günden az),
• Sık episodik (ayda 15 günden az, 30 dak- 7 gün süren ataklar)
• Kronik (ayda 15 gün yahut daha fazla süreklilik gösteren, saatler süren yahut devamlı olan) gerilim-tipi başağrısı olmak üzere 3 tipi vardır.

Küme Tipi Başağrısı

• Toplumda görülme sıklığı yaklaşık % 0,4 çeşit. Erkeklerde daha sıktır.
• Haftalar yahut aylar süren ağrılı devirleri aylar yahut yıllar süren ağrısız devirler izler. Küme başağrısının (%85 kadarı) episodik ve bir aydan fazla ağrısız devirlerin olmadığı (%15) kronik form olmak üzere iki tipi vardır. Bu iki form birbirine dönüşüm gösterebilir.
• Günde 1-8 kere tekrarlayan, sıklıkla gece uykudan uyandıran bir ağrıdır.
• Aynı küme periyodunda her vakit ve öbür küme devirlerinde de birden fazla vakit birebir göz etrafında / orbital, supraorbital ve/veya temporal bölgede ağrı lokalize olur.
• Ağrı çok şiddetli, batar, oyulur özelliktedir. Ortalama 1 saat (15-180 dak) sürer.
• İpsilateral otonomik bulgular
• (ipsilateral konjunktival kanlanma ve/veya göz yaşarması,gözde batma – iğnelenme hissi, nasal konjesyon ve/veya burun akıntısı,göz kapağı ödemi,alın ve yüzde terleme,miyozis ve/veya pitozis eşlik eder.

Paroksismal Hemikraniya

• Ağrı mühletleri küme başağrısına nazaran kısa vadeli (2-30 dak) ve günde 5 yahut daha fazla 30-40/gün olabilir.
• Ağrının özellikleri, eşlik eden belirtiler ve bulgular küme başağrısı ile emsal özelliktedir.
• Kadınlarda daha sıktır
• İndometasin tedavisine çok uygun cevap verirler.
• Bir aydan fazla süren ağrısız devirlerin olmadığı kronik formu da vardır.

Konjunktival kızarıklık, yaşarma, kısa vadeli tek taraflı nevraljiform başağrısı atakları (SUNCT – Short lasting Unilateral Neuralgiform headache attacks with Conjunctival injection and Tearing)

• Trigemino-otonomik başağrılarından çok daha kısa vadeli ve daha sık, tek taraflı ağrı atakları ile belirlenir.
• Aynı taraftaki beğenilen çok sıklıkla besbelli göz yaşarması ve kızarıklıkla birlikte batma/iğnelenme eşlik eder.
• Seyrek görülen öteki primer başağrıları:
• Bu kısımda yer alan primer başağrılarının semptomatik nedeni de olabileceği için gerekli görüntüleme ve öbür uygun testler ile değerlendirilmelidir.

Primer Saplanma Başağrısı:

• Sıklıkla migren ve küme başağrısı olan bireylerde bildirilmektedir
• Anlık batma-saplanma halinde gün içinde tek yahut birden fazla ağrılar olur
• Sıklıkla trigeminal sonun birinci kısmı dağılımında (orbita, temporal ve pariyetal) bölgelerde görülür.

Primer Öksürük Başağrısı:

• Öksürme yahut ıkınma ile bağlı olarak ortaya çıkar.
• Aniden başlar ve saniyeler içinde geçebilir yahut 30 dak.’ya kadar uzayabilir.
• Genellikle iki yanlıdır ve çoğunlukla 40 yaş üstü şahısları tesirler.
• Özellikle 40 yaşından evvel ve uzun müddetli ağrıların varlığında art çukur yahut kraniyo-vertebral birleşme patolojisi araştırılmalıdır.

Primer Antrenman Başağrısı:

• Yalnızca fizikî aktivite sırasında yahut sonrasında ortaya çıkar
• Zonklayıcı özellikte, ekseriyetle dakikalarla sonludur (5 dak-48 saat)
• Sıcak ortam ve yüksek yerlerde daha bariz özellik kazanır.
• İlk sefer ortaya çıktığında subaraknoid kanama ve arteriyel disseksiyonun dışlanması gereklidir.

Primer cinsel aksiyonla alakalı başağrısı (pre-orgazmik ve orgazmik) :

• Cinsel bağ ile ortaya çıkan şiddeti giderek artan (preorgasmik başağrısı) yahut orgazm sırasında ani gelişen şiddetli patlayıcı özellikte (orgasmik başağrısı) başağrısıdır.
• Ağrı başta dolgunluk biçimindedir. Ekseriyetle 1 dakika ile 3 saat ortası sürer
• İlk kere olduğunda subaraknoid kanama ve arteriyel disseksiyon üzere durumları dışlamak gerekir

Hipnik Başağrısı: (uyku başağrısı)

• Yalnızca uykuda ortaya çıkar ve hastayı uyandırır. 50 yaşından sonra ortaya çıkar.
• Yaygın yahut tek taraflı, hafif yahut orta şiddetli, künt ve bir saatten kısa periyodiktir (15-60 dak)
• Ayda 15 sefer yahut daha fazla sıklıktadır.
• Otonomik semptomlar eşlik etmez
• Serebral organik patolojiler dışlanmalıdır

Primer gökgürültüsü yahut patlayıcı tip başağrısı:

Akut, şiddetli ağrı bir dakikadan kısa müddette en şiddetli düzeye ulaşır ve 1 saat-10 gün sürebilir. Çoklukla tekrarlayıcı değildir, lakin birinci hafta içinde tekrarlama olabilir.
Primer gök gürültüsü başağrısı tanısı fakat öbür organik nedenler dışlandığında konulur.

Hemikraniya kontünya (Süregen yarım başağrısı):

Sıklıkla 50 yaş sonrasında başlayan, başın bir yarısına lokalize ve taraf değiştirmeyen, orta şiddetli fakat şiddetlenmeler gösterebilen, ağrısız periyot olmaksızın olan daima başağrısıdır.
Ağrı ile tıpkı tarafta otonomik belirtiler olabilir.
İndometazin tedavisine güzel cevap verir.

Madde kullanımı ve kesilmesine bağlı başağrısı

Başağrısı nedeniyle tertipli formda 3 ay ya da daha uzun müddetten beri, ayda 10 günden fazla ergotamin, triptan, opioidler ve kombine ilaçların, ayda 15 gün ya da daha fazla kolay analjeziklerin kullanılması kronik günlük başağrısına yol açabilir.
Hastaların bu mevzuda kesinlikle uyarılmaları ve başağrılarının profilaktik tedavi ile denetim altına alınarak ağrı kesici kullanma sıklığının azaltılması gerekir.

Trigeminal Nevralji (tic douloureux)

• Ağrı, batıcı, vurucu ya da elektrik çarpması üzere ve çok şiddetlidir. Saniyeler ile 2 dakika ortasında sürer.
• Genellikle tek taraflı ve 5. hududun üç kolundan bilhassa 2. ve 3. kol dağılımındadır.
• Yüzde ve çenede ihtarların ağrıyı ortaya çıkardığı tetikleyici noktalar bulunmaktadır. Uyarıcılar, konuşma, çiğneme, yüz yıkama, diş fırçalama, traş olma, yüz hareketleri ve soğuk hava olabilir.
• Yaklaşık % 50’sinde en az 6 ay içerisinde spontan düzelme gözlenir.

SEKONDER BAŞAĞRILARI

Sekonder başağrıları, hudut sistemini yahut öteki sistemleri tutan hastalıklarla alakalı olarak ortaya çıkan başağrılarıdır. Sekonder başağrılarının kendine has bir tipi yoktur, her türlü primer başağrısını taklit edebilirler.
Sekonder başağrılarında; yakın zam­ansal alaka içinde ortaya çıkan, gösterilebilir bir nedene ilişkin deliller vardır
Başağrısı, altta yatan bozukluğun başar­ılı tedavisi yahut tabiatıyla düzelm­esi sonrası 3 ay (bazı hastalıklarda daha kısa da olabilir) içinde büyük oranda azalır yahut geçer.Beyin tümörü üzere progressif olaylarda başarılı ya da başarısız tedaviye karşın 3 ay içinde geçmeyebilir

Hikayede sekonder başağrısını düşündüren özellikler:

• Başağrısının 10 yaşından evvel, 50 yaşından sonra başlaması
• Son 6 ay içinde başlamış olması yahut karakter, sıklık ve şiddet üzere özelliklerinde değişiklik göstermesi
• Günler içinde ilerleyici seyretmesi ve tedaviye cevap vermemesi
• Yeni başlayan başağrısının akut ve şiddetli özellikte olması
• Kişinin yaşamındaki “en şiddetli ağrı” olarak tanımlanması
• Hamilelik periyodunda yahut doğum sonrası ortaya çıkması
• Fiziksel aktivite, ıkınma yahut öksürmekle artması
• Vücut ve baş konumu ile bağlı olması
• Başlangıç yaşı ve klinik özelliklerin tanımlanan başağrısı için tipik olmaması
• İlerleyici ve tedavi edilemeyen kusmanın olması

Hastanın muayenesinde:

• Ateş, ense sertliği
• Epileptik nöbetlerin varlığı
• Fokal nörolojik bulgu
• Bilinç bozuklukları yahut senkop
• Göz tabanı bulguları (papilödem, subhyaloid hemoraji)
• Halsizlik, kilo kaybı ve sistemik bir hastalığın varlığı
• Uyku bozukluğuna neden olan bir hastalığın olduğu durumlarda sekonder başağrısı düşünülmelidir.